দশম অধ্যায়: বিভূতি যোগ

চৌপাশে আছে ভগৱান

আবেলি সময়ত ৰাণীয়ে ককাকৰ ওচৰলৈ আহি ক’লে, “ককা, নীল আৰু অভি দাদাৰ খুব কাজিয়া লাগিছে”।

“হয় নেকি? দুইটাকে মই মাতিছোঁ বুলি ক’চোন”। ককাকে দুয়োকে মাতি পঠিয়ালে।

ৰাণীয়ে দুয়োকে মাতি আনিলে। দুয়ো আহি ককাকৰ ওচৰত থিয় হ’ল।

“বাৰু ক’চোন, তহঁত দুয়ো ইমান ভাল বন্ধু, কাজিয়া কিয় কৰিছ”? ককাকে দুয়োলৈ চাই সুধিলে।

“ককা মোৰ দেউতাই জন্মদিনত উপহাৰ দিয়া ধুনীয়া কলম এটা আছিল। ই আজি মোৰ কলমটো বেয়া কৰিলে”। নীলে গোচৰ দিলে।

“মই জানি শুনি বেয়া কৰা নাই ককা। কিবা এটা কৰোঁতে কলমটোত ঘঁহনি খাই ডাগ এটা পৰিল। ডাগ পৰিলেই কলম বেয়া হয় নেকি”?

“ককা, ই ইচ্ছা কৰিয়েই কলমটো বেয়া কৰিছে। মই যে স্কুললৈ ধুনীয়া কলমটো লৈ যাওঁ, তাৰ হিংসা লাগে”। নীলৰ নাকৰ পাঁহি দুটা ফুলি উঠিল।

“এনেয়ে এনেয়ে কথা নকবি দেই। মই কিয় হিংসা কৰিম? মোৰ জন্মদিনত দেউতাই মোকো ধুনীয়া কলম এটা উপহাৰ দিব বুলি কৈছে, বুজিছ”। অভিয়ে ফিতাহি মাৰি ক’লে।

ককাকে হাঁহি মাৰি দুয়োকে ওচৰত বহিবলৈ দিলে। “মোক এটা কথা ক’চোন নীল। কলমটো বাৰু বেয়াই হ’ল, তাৰ পৰা তোৰ কিনো লোকচান হ’ব। তোৰ ওচৰত বেলেগ কলমো আছে”।

“কিন্তু সেই কলমটো মোৰ বৰ মৰমৰ আছিল ককা। পাৰ্কাৰ কোম্পানীৰ কলম। বহুত দামী কলম সেইটো”। নীলে ক’লে।

“যিমানেই দামী নহওক, যিমানেই ধুনীয়া নহওক, কলমটো সদায় একে থাকিবনে? এদিন নহয় এদিন কলমটোতো বেয়া হ’বই। তেনেহ’লে কলমটোত ডাগ এটা লগাকলৈ কাজিয়া কৰি কিবা লাভ আছেনে”? ককাকে বুজাই ক’লে।

“মোৰ বস্তু বেয়া কৰিলে খং নুঠিব নেকি? ইমান ভাল কলমটো সি বেয়া কৰি দিলে”, নীলৰ খং মাৰ যোৱা নাছিল।

“এই পৃথিৱীত এনে কিবা বস্তু আছেনে যিটো কেতিয়াও বেয়া নহয়, কেতিয়াও নষ্ট নহয়”? ককাকে তিনিওৰে মুখলৈ চালে।

“আছেতো। সেয়াই আত্মা নহয়জানো ককা? তুমি যে কৈছিলা, আত্মাৰ কেতিয়াও বিনাশ নহয়। আত্মা সদায় একে থাকে”, ৰাণীয়ে তপৰাই ক’লে।

“এৰা, আমি দেখোন শিকিছোঁৱেই আত্মা আৰু পৰমাত্মাৰ বাহিৰে কোনো বস্তুৱেই একে নাথাকে। যিবোৰ বস্তুৰ কাৰণে আমি গৌৰৱ কৰোঁ, যিবোৰ বস্তু আমাৰ অতি আপোন, সেইবোৰো এদিন বেয়া হৈ যাব, নষ্ট হৈ যাব। সেইকাৰণে কিবা বস্তু বেয়া হ’লেও, নষ্ট হৈ গ’লেও দুখ নকৰিবি। এইবোৰ কাৰণত কাজিয়া কৰিব নাপায়”। ককাকে দুয়োকে বুজনি দি ক’লে।

“ককা, আজিৰ পৰা আমি কাজিয়া নকৰোঁ”, দুয়ো সেমেনা সেমেনিকৈ ক’লে।

“তহঁত আটাইকেইটা মোৰ ওচৰলৈ আহ। আমি আজি গীতাৰ দশম অধ্যায়ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিম”। ককাকৰ কথা শুনি ৰাণীয়ে প্ৰীতিকো মাতি আনিলে। নীলে খবৰ দি আয়ানৰ সৈতে আয়ানৰ দেউতাককো মতাই আনিলে। নীল আৰু অভিৰ দেউতাকো আহিল।

“ককা, শ্ৰীকৃষ্ণ আৰু অৰ্জুনৰ কথা বতৰা শেষ হোৱাই নাই নেকি”? ৰাণীয়ে সুধিলে।

“নাই হোৱা। অৰ্জুনে এতিয়াও ভগবানৰ মাহাত্ম্য সম্পূৰ্ণভাৱে বুজি পোৱা নাই। আমিও এতিয়ালৈ গীতাৰ কথাবোৰ ভালদৰে বুজি পোৱা নাই, নহয়নে? বুজি পালে নীল আৰু অভিয়ে আজি কাজিয়া নকৰিলিহেঁতেন”। ককাকে ক’লে।

নীল আৰু অভিয়ে লাজ পাই তলমূৰ কৰিলে।

“আজি আমাক কি কথা ক’বা ককা”? ৰাণীয়ে উত্সাহেৰে সুধিলে।

“আজি আমি ভগৱানৰ মাহাত্ম্যৰ বিষয়ে কথা পাতিম। এয়া হ’ল গীতাৰ দশম অধ্যায়। এই অধ্যায়ত ভগৱানক কিয়নো আমি ভক্তি কৰিব লাগে, গীতাৰ কথা কিয়নো মানিব লাগে, এই বিষয়ে ভালদৰে বুজোৱা হৈছে”, ককাকে ক’লে।

“ভগৱানৰ মাহাত্ম্য মানেনো কি ককা”? প্ৰীতিয়ে সুধিলে।

“মাহাত্ম্য মানে হ’ল শ্ৰেষ্ঠত্ব বা মহানতা। তহঁতক পঢ়োৱা শিক্ষকজন যদি এজন গুণী, জ্ঞানী পণ্ডিত হয়, তেওঁৰ প্ৰতি আপোনা আপুনি ভক্তিৰ ভাৱ আহে নহয়নে? সেয়া হ’ল তেওঁৰ মাহাত্ম্য। সেইদৰে আমি যদি ভগৱানৰ মাহাত্ম্যৰ বিষয়ে সঠিককৈ গম পাওঁ, ভগৱানৰ গুণ গৰিমাৰ কথা জানিব পাৰোঁ, আমিও সহজেই নিজকে ভগৱানৰ ভক্ত হ’ব পাৰিম”। ককাকে ক’লে।

“ভগৱানৰ মাহাত্ম্যৰ বিষয়ে জানিবলৈ বৰ মন গৈছে ককা”, নীলে ক’লে।

“ভগৱানৰ মাহাত্ম্যৰ বিষয়ে কৈ শেষ কৰিব নোৱাৰি। ভগৱান এই সমগ্ৰ বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ডৰ সৃষ্টিকৰ্তা। কিন্তু ভগৱানৰ কোনো আৰম্ভণি নাই বা কোনো শেষো নাই”। ককাকে ক’লে।

“আৰম্ভণিও নাই, শেষো নাই মানে কি ককা? সকলো বস্তুৰেইতো আৰম্ভণি আৰু শেষ থাকে”। অভিয়ে সুধিলে।

“ভগৱানে এই সৃষ্টিৰ কেতিয়া নিৰ্মাণ কৰিছিল বা এই সৃষ্টি কেতিয়া শেষ হ’ব কোনেও ক’ব নোৱাৰে। ইয়াৰ আগতেও বহুবাৰ সৃষ্টিৰ আৰম্ভণি হৈছিল আৰু বহুবাৰ শেষ হৈছিল। আগলৈও তেনেকুৱা হৈ থাকিব। এয়া অনাদি, অনন্ত কালৰ পৰা চলি আহিছে। এই সৃষ্টিৰ যিদৰে কোনো আৰম্ভণি বা শেষ নাই, সেইদৰে ভগৱানৰো আৰম্ভণি আৰু শেষ নাই”। ককাকে ক’লে।

“ভগৱানেই অনাদি, অনন্ত কালৰ পৰা এই বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ডৰ সকলো কাম কাজ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি আহিছে, ভগৱানৰ ইচ্ছা অনুসৰিয়েই ভাল বেয়া সকলো ঘটনা হয়, নহয় জানো দেউতা”? নীলৰ দেউতাকে সুধিলে।

“এৰা ঠিকেই। ভগৱানৰ ইচ্ছা অনুসৰিয়েই ভাল, বেয়া সকলো ঘটনা হয়। মাত্ৰ এইখিনি কথাকে আমি সদায় বিশ্বাস কৰি চলিব লাগে। যিবোৰ মানুহে ভগৱানৰ এই মাহাত্ম্যৰ কথা সৰ্বান্তকৰণেৰে উপলব্ধি কৰি ভগৱানৰ পৰম ভক্ত হৈ পৰে, তেওঁলোকে ভগৱানৰ অপাৰ কৃপা লাভ কৰে আৰু সকলো মায়া মোহৰ পৰা মুক্তি পায়। ভগৱানৰ কৃপাত ভক্তসকলৰ গাত বহুতো উত্তম গুণেও দেখা দিয়ে”। ককাকে ক’লে।

“কি কি উত্তম গুণ ককা”, ৰাণীয়ে সুধিলে।

“ভগৱানৰ প্ৰকৃত ভক্ত সকলৰ মন সকলো সময়তে আনন্দৰে ভৰি থাকে। তেওঁলোকে সুন্দৰকৈ সকলো কথা চিন্তা কৰি উচিত সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে। তেওঁলোকে সদায় নতুন নতুন কথা শিকি নিজৰ জ্ঞান বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। তেওঁলোকে নিজৰ ইন্দ্ৰিয় সমুহ অনায়াসে বশীভূত কৰিব পাৰে। ভগৱানৰ ভক্ত সকলৰ কোনো অহংকাৰ নাথাকে, তেওঁলোকে নিজৰ যশস্যা গাই নুফুৰে। তেওঁলোকে আনৰ প্ৰতি দয়াশীল হয় আৰু দোষীকো সহজতে ক্ষমা কৰি দিব পাৰে”। ককাকে ক’লে।

“আমাৰ ইছলাম ধৰ্মতো শিকোৱা হয়, আল্লাৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখি আল্লাই দেখুৱাই দিয়া পথেৰে আগবাঢ়িলে মানুহৰ জীৱন সুন্দৰ হৈ পৰে”, ডাক্তৰ ৰহমানে ক’লে।

“হয়, সকলো ধৰ্মতে এজনেই সৰ্বশক্তিমান ভগৱানক মানি লোৱা হৈছে। সেই সৰ্বশক্তিমান ভগৱানৰ বিভূতিৰ বিষয়ে আমি যিমানেই অৱগত হ’ম, যিমানেই তেওঁৰ মাহাত্ম্যৰ বিষয়ে জানিব পাৰিম, সিমানেই আমি তেওঁৰ ভক্ত হ’ব পাৰিম”।

“ককা, বিভূতি মানেনো কি”? ৰাণীয়ে সুধিলে।

“বিভূতি মানে হ’ল ভগৱানৰ অলৌকিক শক্তি। ভগৱানৰ এনে কিছুমান অলৌকিক শক্তি থাকে, যিবোৰ মানুহৰ গাত নাথাকে। সেয়েহে এই শক্তিক দৈৱ শক্তি বুলিও কোৱা হয়। মানুহে কৰিব নোৱৰা বহুতো কাম ভগৱানে অনায়াসে কৰিব পাৰে। সেয়াই হ’ল ভগৱানৰ বিভূতি বা অলৌকিক শক্তি। গীতাৰ দশম অধ্যায়ত ভগৱানৰ তেনে দৈৱিক শক্তিৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। সেয়েহে এই অধ্যায়ক বিভূতি যোগ বুলিও কোৱা হয়। ভগৱানৰ দৈৱিক শক্তিৰ কথা উপলব্ধি কৰিব পাৰিলে আমি ভগৱানৰ মাহাত্ম্য সহজেই উপলব্ধি কৰিব পাৰিম”। ককাকে বুজনিৰ সুৰত ক’লে।

“ভগৱানৰ বিভূতিৰ বিষয়ে বুজাই কোৱাচোন ককা”। নীলে ক’লে।

“গীতাৰ দশম অধ্যায়ৰ ৮ নং শ্লোকত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে –

অহং সৰ্বস্য প্ৰভৱো মত্ত: সৰ্ৱং প্ৰৱৰ্ততে।

ইতি মত্বা ভজন্তে মাং বুধা ভাৱসমম্বিতা:।।

ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল ময়েই এই জগতৰ জড় আৰু চেতন সকলো বস্তুৰ উত্পত্তিৰ আদিমূল। সকলো মোৰ পৰাই উদ্ভৱ হয়। যি সকল জ্ঞানী লোক, তেওঁলোকে এই কথা বুজি পায়। তেওঁলোকে সৰ্বান্তকৰণে মোৰ ভক্তি আৰু ভজন কৰে”।

“ইংৰাজীত ক’বলৈ হ’লে God is the source of all creations নহয় জানো দেউতা। সেইটো বাৰু বুজিলোঁ। কিন্তু ভক্তি আৰু জ্ঞানী লোকৰ কি সম্পৰ্ক আছে”?  নীলৰ দেউতাকে সুধিলে।

“ভক্তি আৰু জ্ঞানৰ অতি নিকট সম্বন্ধ আছে। যি ভক্তই সৰ্বান্তকৰণে ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰে, ভগৱানে সেই ভক্তৰ মনৰ অজ্ঞানতা আৰু অন্ধকাৰ দূৰ কৰি তেওঁৰ ওপৰত দয়া কৰে। তেওঁলোক জ্ঞানী লোক হয়। আনহাতে যিসকল জ্ঞানী হয়, সদায় জানিবা, তেওঁলোক ভগৱানৰ পৰম ভক্তও হয়। ভগৱানৰ ভক্ত নোহোৱাকৈ বা ভগৱানৰ কৃপা নোহোৱাকৈ কোনো লোক প্ৰকৃত জ্ঞানী হ’ব নোৱাৰে”, ককাকে ক’লে।

“ককা, আমি বুজি পাইছোঁ যে ভগৱানৰ ভক্ত হ’ব লাগে। কিন্তু ভগৱানকতো আমি দেখা নাপাওঁ, ভগৱান ক’ত আছে আমি কেনেকৈ জানিম”? অভিয়ে সুধিলে।

“অৰ্জুনেও শ্ৰীকৃষ্ণক একেটা প্ৰশ্নই কৰিছিল। অৰ্জুনেও বুজি পাইছিল যে ভগৱান সকলো উত্পত্তিৰ মূল, সকলো প্ৰাণীৰে গৰাকী দেৱতাৰো দেৱতা, সমস্ত জগতৰ অধিপতি। কিন্তু তথাপিও তেওঁ জানিব বিচাৰিছিল কেনেদৰে ভগৱানে সমগ্ৰ বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ড বিয়পি আছে। সকলোতে বিয়পি থকা ভগৱানক মানুহে কেনেদৰে ক’ত বিচাৰি পাব”? ককাকে ক’লে।

“শ্ৰীকৃষ্ণই কি উত্তৰ দিলে ককা”? প্ৰীতিয়ে সুধিলে।

“শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক ক’লে যে ভগৱান সকলো প্ৰাণীৰ মাজতে আছে। প্ৰতিটো প্ৰাণীত  বিৰাজমান আত্মা ভগৱানৰে অংশ। সেইদৰে সূৰ্য, চন্দ্ৰ আদি গ্ৰহ নক্ষত্ৰৰ মাজতো ভগৱান  থাকে। সমস্ত দেৱতাগণ, যক্ষ আৰু ৰাক্ষস সকলৰ প্ৰতিজনৰ মাজত একেজন ভগৱানেই থাকে। সেইদৰে নদ নদী, পৰ্বত, সাগৰ, গছ গছনি, ফুল ফল সকলোতে ভগৱান থাকে। মুঠতে এই জড় আৰু প্ৰাণী জগতৰ সকলো বস্তুৰ মাজতে ভগৱান আছে। ভাল বেয়া সকলো বস্তুতে ভগৱান থাকে। এই জড় আৰু জীৱ জগতৰ সকলো বস্তুৰ মাজতে ভগৱানৰ অস্তিত্ব আছে। প্ৰকৃত ভক্ত এজনে সকলোতে ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰে। সেইকাৰণে সকলো সময়তে আমি ভগৱান আমাৰ ওচৰতে আছে বুলি ভাবিব লাগে”, ককাকে ক’লে।

“কিন্তু ককা, সকলো সময়তে ভগৱান আমাৰ ওচৰতে আছে বুলি কেনেকৈ ভাবিব পাৰি, সেয়া কেনেকৈ সম্ভৱ”? নীলে সুধিলে।

ককাকে হাঁহি মাৰি ক’লে, “সেয়া এই কাৰণেই সম্ভৱ যে প্ৰতিটো বস্তুৰ মাজতে ভগৱান আছে। আনকি আমি যে বহি আছোঁ, এই কোঠাটোত থকা প্ৰতিটো বস্তুৰ মাজতে ভগৱান আছে। আচল ভক্তই সকলো বস্তু আৰু প্ৰাণীৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰে। সেইকাৰণে তেওঁলোকে সকলো সময়তে  ভগৱানৰ কথা ভাবিব পাৰে। তহঁতেও যদি আজিৰ পৰা সকলো বস্তুৰ মাজতে ভগৱান আছে বুলি বিশ্বাস কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰ, দেখিবি লাগে লাহে তহঁতৰো অনবৰতে ভগৱান ওচৰত থকা যেন লাগিব। এতিয়া বুজিলিতো”?

“ককা, সকলো বস্তুৰ মাজত ভগৱান থকাটো সঁচাকৈয়ে সম্ভৱনে”? নীলে সুধিলে।

“তহঁতে ভক্ত প্ৰহ্লাদৰ সাধুটো শুনিছনে? প্ৰহ্লাদৰ দেউতাক হিৰণকশিপু এজন অত্যাচাৰী ৰজা আছিল। তেওঁ ভগৱানক সমূলি বিশ্বাস নকৰিছিল। তেওঁ ভগৱানক পৰম শত্ৰু বুলি ভাবিছিল। কিন্তু প্ৰহ্লাদে সদায় কৈছিল যে ভগৱান সকলোতে থাকে। ভগৱানৰ ভক্ত হোৱা বাবেই তেওঁ প্ৰহ্লাদৰ ওপৰত বহুত অত্যাচাৰ কৰিছিল। কিন্তু প্ৰতিবাৰেই ভগৱানে প্ৰহ্লাদক ৰক্ষা কৰিছিল। এদিন দেউতাকে স্ফটিকৰ স্তম্ভ এটা দেখুৱাই প্ৰহ্লাদক সুধিলে, সেই স্তম্ভটোত ভগৱান আছে নে নাই। ভগৱানে আছে বুলি কোৱাত তেওঁ স্তম্ভটো ভাঙি পেলালে। সঁচাকৈয়ে সেই স্তম্ভটোৰ মাজৰ পৰা নৰসিংহ ৰূপ ধৰি ভগৱান ওলাই আহিল”। ককাকে ক’লে।

“এই সাধুটো আমি শুনিছোঁ ককা। নৰসিংহ ৰূপ ধৰি ভগৱানে অত্যাচাৰী ৰজা হিৰণ্যকশিপুক মাৰি পেলাইছিল”। নীলে ক’লে।

“মহাপুৰুষ শংকৰদেৱেও কীৰ্তনৰ প্ৰহ্লাদ চৰিত্ৰত লিখিছে -

সৱাতে আছন্ত জগত স্বামী।

ষ্ফটিকৰ স্তম্ভে দেখোহো আমি।।

অৰ্থাৎ জগতৰ স্বামী ভগৱান সকলোতে আছে। ভক্তই ষ্ফটিকৰ স্তম্ভতো ভগৱানক দেখে”, ককাকে ক’লে।

“ভূতক ভয় কৰা মানুহেযে সকলো বস্তুৰ মাজতে ভূত দেখে, তেনেকৈ ভগৱানক ভক্তি কৰা মানুহে সকলো বস্তুৰ মাজত ভগৱানক দেখা পায় নেকি ককা”? অভিয়ে সুধিলে।

“তই একেবাৰে সঠিক কথা কৈছ অভি। ভূতৰ প্ৰতি থকা ভয়ে যিদৰে আমাক সকলো সময়তে ভূতৰ কথা মনত পেলাই দি থাকে, সেইদৰে ভগৱানৰ প্ৰতি থকা অটল ভক্তিয়ে আমাক সকলো সময়তে ভগৱানৰ কথা মনত পেলাই দি থাকিব”। ককাকে ক’লে।

“আমি কথাখিনি এতিয়াহে বুজিছোঁ ককা”। ৰাণীয়ে ক’লে।

“এইখিনিতে দশম অধ্যায়ৰ সামৰণি পৰিল। এই অধ্যায়ত আমি কি শিকিলোঁ চমুকৈ ক’ব পাৰিবিনে”? ককাকে আটাইকেইটালৈ চাই সুধিলে।

“আমি শিকিলোঁ ভগৱান এই বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ডৰ সকলোতে বিয়পি আছে। সকলো বস্তু আৰু প্ৰাণীতে ভগৱান আছে। এয়াই ভগৱানৰ মাহাত্ম্য বা বিভূতি। ভগৱান সকলোতে আছে বুলি অনুভৱ কৰিব পাৰিলে আমি সকলো সময়তে ভগৱানৰ কথা মনত ৰাখিব পাৰিম আৰু প্ৰকৃত ভক্ত হ’ব পাৰিম”। নীলে ক’লে।

“একেবাৰে সঠিক বুজিছ। এই অধ্যায়ৰ মূল কথা হ’ল ভগৱানক ক’তো বিচাৰি যাব নালাগে। আমাৰ চাৰিওফালে সকলো বস্তুতে ভগৱান আছে। সকলো প্ৰাণী আৰু জড় বস্তুৰ মাজতো ভগৱানৰ অস্তিত্ব আছে। সেয়েহে চৌপাশে ভগৱানৰ উপস্থিতি অনুভৱ কৰি আমি তেওঁৰ পৰম ভক্ত হ’ব লাগে। এইখিনিকে কৈ আজি দশম অধ্যায় ইমানতে সামৰিছোঁ”, ককাকে ক’লে।