গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ৭

সপ্তম অধ্যায় - জ্ঞান বিজ্ঞান যোগ

গীতাৰ প্ৰথম ছয়টা অধ্যায়ত আত্মা যে অমৰ আৰু অবিনশ্বৰ, ঈশ্বৰৰ লগত আমি কিয় সংযোগ স্থাপন কৰিব লাগে, কৰ্মযোগ আৰু ধ্যানেৰে কিদৰে ঈশ্বৰৰ লগত সংযোগ স্থাপন কৰিব পৰা যায় এইখিনি কথাকে কোৱা হৈছে। গীতাৰ প্ৰথম ছয়টা অধ্যায় কৰ্মযোগ, অৰ্থাৎ নিজৰ কৰ্মৰ দ্বাৰা ঈশ্বৰ প্ৰাপ্তিৰ পথ দেখুওৱা হৈছে। ভগৱানৰ প্ৰিয়পাত্ৰ হ’বলৈ ভক্তজন কেনে হ’ব লাগিব সেই কথাকে প্ৰথম ছয়টা অধ্যায়ত কোৱা হৈছে।

সপ্তম অধ্যায়ৰ পৰা দ্বাদশ অধ্যায়লৈ এই ছয়টা অধ্যায়ত ভক্তি যোগৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। ভগৱানৰ ওচৰত নিজৰ সকলো সমৰ্পন কৰি একান্ত ভক্তিৰ জৰিয়তে ভগৱানৰ আশীৰ্বাদ কেনেদৰে লাভ কৰিব পাৰি তাৰেই আভাস দিয়া হৈছে।

আমি কৰ্মযোগৰ পৰা জানিলোঁ যে ভগৱানে একান্ত মনে নিজৰ কাম ভালদৰে কৰি যোৱা ভক্তক ভাল পায়। কিন্তু ভগৱান আচলতেনো কেনে, ভগৱানে আমাৰ পৰা আৰু কি কি বিচাৰে সেই কথাও আমি জানিব লাগিব। ভগৱানক ভালদৰে জানিলেহে আমি গম পাম ভগৱানক কেনেকৈ সন্তুষ্ট কৰিব পৰা যায়, কেনেকৈ তেওঁৰ কৃপা লাভ কৰিব পৰা যায়। গীতাৰ সপ্তম অধ্যায়ৰ পৰা এই বিষয়তে আলোকপাত কৰা হৈছে।

ভগৱানৰ বিষয়ে জানিবলৈ হ’লে প্ৰথম কথা হ’ল আমি ভগৱানৰ একান্ত অনুগত বিশ্বাসী ভক্ত হ’ব লাগিব। যিদৰে শিক্ষকৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ বিশ্বাস থাকিলে আৰু শিক্ষকৰ একান্ত অনুগত হ’লেহে আমি তেওঁৰ পৰা সকলো জ্ঞান লাভ কৰিব পাৰোঁ, সেইদৰে ভগৱানৰ প্ৰতি বিশ্বাসী আৰু তেওঁৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ অনুগত হ’লেহে আমি ভগৱানৰ বিষয়ে সকলো কথা জানিব পাৰিম আৰু তেওঁৰ আশীৰ্বাদ লাভ কৰিম।

গীতাৰ মতে সকলো মানুহে ভগৱানৰ বিষয়ে জানিব নোৱাৰে। এহেজাৰ মানুহৰ মাজত মাথোন এজনেহে ভগৱানৰ প্ৰিয়ভাজন হ’বলৈ চেষ্টা কৰে। সেই সকলৰ মাজতো মাথোন কেইজনমানেহে সম্পূৰ্ণ ভাবে ভগৱানৰ প্ৰতি নিজকে সমৰ্পিত কৰিব পাৰে। যিসকলে নিজৰ মাজতে ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিব পাৰে তেওঁলোকেহে ভগৱানৰ বিষয়ে সকলো কথা জানিব পাৰে।

গীতাত ভগবানৰ স্বৰূপ বৰ্ণনা কৰা আছে। কিন্তু মানুহে সেই ভগৱানৰ অস্তিত্ৱ নিজেই অনুভৱ কৰিব লাগিব। গীতাৰ সপ্তম অধ্যায়ৰ ৪ নং শ্লোকত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে –

ভুমিৰাপোৎনলো ৱায়ু: খং মনো বুদ্ধিৰেৱ চ।
অহংকাৰ ইতীয়ং মে ভিন্না প্ৰকৃতিৰষ্টধা ।।

অৰ্থাৎ মাটি, পানী, জুই, বায়ু আৰু আকাশ এই পাঁচবিধ মিলি এই বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ডৰ সকলো বস্তু তৈয়াৰ হৈছে। এই কেইবিধক একেলগে পঞ্চভূত বুলিও কোৱা হয়। সেইদৰে মন, বুদ্ধি আৰু অহংকাৰ এই কেইবিধে মানুহৰ আৰু জীৱজগতৰ প্ৰকৃতি নিৰ্ণয় কৰে। এই আঠবিধ বস্তুৰ প্ৰতিবিধৰ মাজতে ভগবানৰ অস্তিত্ব আছে। গীতাত এই আঠবিধক নিম্ন প্ৰকৃতি বোলা হৈছে। আনৰ মাজত বা আন বস্তুত ভগবানক বিচাৰিবলৈ হ’লে এই আঠবিধ নিম্ন প্ৰকৃতিৰ মাজত বিচাৰিব লাগিব।

গীতাত যি আঠবিধ নিম্ন প্ৰকৃতিৰ কথা কোৱা হৈছে, সেইবোৰত আমি ভগবানৰ অস্তিত্বৰ উমান পাব পাৰোঁ, কিন্তু সেয়া চিৰস্থায়ী নহয়। নিম্ন প্ৰকৃতিৰ সৃষ্টিও আছে ধ্বংসও আছে। পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত প্ৰতিটো বস্তুৰ মাজত ভগবান থাকে, কিন্তু সেই বস্তুটোৱেই এদিন ভাঙি চিঙি যায়। উদাহৰণ স্বৰূপে, মন্দিৰ, নামঘৰ বা উপাসনাৰ স্থানত ভগৱান থাকে বুলি আমি বিশ্বাস কৰোঁ, কিন্তু সেয়াও চিৰস্থায়ী নহয়।

গীতাত কৈছে, আনৰ মাজত নহয়, মানুহে নিজৰ মাজত ভগৱানৰ সন্ধান কৰাটোহে আচল কথা। মানুহৰ আত্মাতেই ভগৱানৰ অস্তিত্ব থাকে। এয়াই হ’ল ভগৱানৰ উচ্চ প্ৰকৃতি। আত্মাত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিব পাৰিলেহে ভগৱানৰ অসীম শক্তিৰ উমান পোৱা যায়। উচ্চ প্ৰকৃতি, অৰ্থাৎ আত্মাত অনুভৱ কৰা ভগৱানৰ অস্তিত্ব চিৰস্থায়ী, কাৰণ আত্মাৰ আদিও নাই অন্তও নাই। আত্মাই ভগৱানৰ এই অনুভৱ এটা জন্মৰ পৰা আন এটা জন্মলৈ কঢ়িয়াই লৈ যায়।

আত্মাৰ মাজত পূৰ্বজন্মৰ সকলো অনুভৱ সঞ্চিত হৈ থাকে। আত্মাই জ্ঞান আৰু কৰ্মফল এটা জন্মৰ পৰা আন এটা জন্মলৈ কঢ়িয়াই লৈ যায়। এই সকলোবোৰ ভগৱানৰ ইচ্ছাতেই পৰিচালিত হয়।

গীতাৰ সপ্তম অধ্যায়ৰ ৭ নং শ্লোকত ভগৱানে কৈছে –

মত্ত: পৰতৰং নান্যৎ কিঞ্চিদস্তি ধনঞ্জয়:।
ময়ি সৰ্বমিদং প্ৰোতং সুত্ৰে মণিগণা ইৱ।।

অৰ্থাৎ ময়েই এই জগতৰ সৰ্বময় কৰ্তা, মোৰ বাহিৰে এই জগতৰ আন কোনো পৰম কাৰণ নাই। যিদৰে মণিবোৰ লগ লাগি মালা তৈয়াৰ হয়, সেইদৰে জগতৰ সকলো বস্তুৱে একেডাল সূতাৰে মোৰ লগতে সংযুক্ত হৈ আছে।

আন কথাত ক'বলৈ হ'লে এই পৃথিৱীৰ সকলো বস্তু ভগৱানৰেই দান। ভগৱানেই সকলোৰে মুৰব্বী। ভগৱানেই চন্দ্ৰ আৰু সূৰ্যৰ দ্বাৰা আমাক পোহৰ দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিছে, ভগৱানেই আমাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বায়ু আৰু পানীৰ যোগান ধৰিছে, ভগৱানৰ কৃপাতে মানুহ আৰু পশু পক্ষীৰ বংশ বৃদ্ধি হয়, ভগৱানেই ফুলত সুগন্ধ আৰু জুইত উত্তাপৰ সৃষ্টি কৰিছে । এই জগতৰ সকলোবোৰ ভগৱানৰে সৃষ্টি। সেই কাৰণে এই জগতৰ সকলো বস্তুৰে লগত ভগৱান একেডাল সূতাৰে সংযুক্ত হৈ আছে।

গীতাত কৈছে, ভগৱানে ভাল বা বেয়া মানুহ সৃষ্টি নকৰে। নিজৰ মাজত ভগৱানৰ স্বৰূপ উপলব্ধি নকৰাৰ বাবেহে বিপথে গৈ মানুহ বেয়া হয়। মানুহৰ বুদ্ধি, জ্ঞান, তপস্যাৰ ফল এই সকলোবোৰেই ভগৱানৰেই দান। মানুহে নিজৰ আসক্তি আৰু কামনা বাসনাৰ বাবে পথভ্ৰষ্ট হয়। যি মানুহে সকলো কামনা বাসনা পৰিত্যাগ কৰি, নিজৰ ইন্দ্ৰিয় সমূহক দমন কৰি ভগৱানৰ চৰণত নিজকে সমৰ্পন কৰে, সেই মানুহে নিজৰ মাজতে ভগবানক বিচাৰি পায় আৰু ভাল মানুহ হয়।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে যে বেয়া কাম কৰা মানুহ, মুৰ্খ আৰু পাপী সকলে ভগৱানৰ পৰা আঁতৰি থাকে। যিসকলৰ প্ৰাৰ্থনাত নিষ্কাম ভক্তি নাথাকে, যিসকলৰ মন মায়া মোহৰ দ্বাৰা আবৃত্ত হৈ থাকে, যি সকলে কেৱল নিজৰ দুষ্কাৰ্যৰ পৰা সকাহ পাবলৈ ভগৱানৰ দ্বাৰস্থ হয়, তেনে লোকৰ সেৱা পূজা ভগৱানে গ্ৰহণ নকৰে।

গীতাত চাৰি প্ৰকাৰৰ ভক্তৰ কথা কোৱা হৈছে – আৰ্ত, অৰ্থাৰ্থী, জিজ্ঞাসু আৰু জ্ঞানী। আৰ্ত হ’ল সেই সকল ভক্ত, যিসকলে বিপদত পৰি, জীৱনৰ বাটত পৰাজিত হৈ শেষ আশ্ৰয় হিচাপে ভগৱানৰ চৰণত শৰণ লয়। অৰ্থাৰ্থী হ’ল সেই সকল ভক্ত যিসকলে জীৱনত সফল হোৱাৰ মানসেৰে ভগৱানৰ সহায় বিচাৰি ভগৱানৰ ভক্ত হয়। জিজ্ঞাসু হ’ল সেই সকল ভক্ত যিসকলে ইহলোক পৰলোকৰ চিন্তাত নিমগ্ন হয়, সংসাৰ চক্ৰত উদ্বিগ্ন হয় আৰু আত্মাৰ মুক্তি বিচাৰি ভগৱানৰ শৰণাপন্ন হয়। জ্ঞানী হ’ল সেই সকল ভক্ত, যিসকলে সকলো প্ৰকাৰৰ কামনা বাসনাৰ পৰা মুক্ত হৈ কেৱল ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰে, নিজৰ কাৰণে একোকে নিবিচাৰে আৰু ভগৱানৰ স্মৰণ আৰু নাম কীৰ্তন কৰিয়েই পৰম আনন্দ লাভ কৰে। ভগৱানে তেনে জ্ঞানী ভক্তকহে বৰ ভাল পায় আৰু তেওঁলোকহে প্ৰকৃত ভক্ত।

সেয়েহে হয়তো শ্ৰীমন্ত মাধৱদেৱে নামঘোষাত লিখিছে –
মুক্তিত নিষ্পৃহ যিটো, সেহি ভকতক নমো ৰসময় মাগোহোঁ ভকতি।
সমস্ত মস্তক মণি নিজ ভকতৰ বশ্য, ভজোঁ হেন দেৱ যদুপতি।।

বহুত সাধনাৰ পিছতহে মানুহে তেনে ৰসময় ভক্তি অনুভৱ কৰিব পাৰে। এই ৰসময় ভক্তি অন্তৰত অনুভৱ কৰিব পৰাজনেই প্ৰকৃত জ্ঞানী। ভগৱানেই মোৰ সকলো আনন্দৰ কাৰণ, ভগৱানৰ বাহিৰে মোৰ কোনো ইচ্ছা – বাসনা - সাধনা নাই, এনে মনোভাবৰ ভক্ত হোৱাটো অতি কঠিন কাম। তাৰ বাবে লাগিব ভগৱানৰ প্ৰতি অটল ভক্তি আৰু গভীৰ সাধনা।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে যে মানুহে আন দেৱ দেৱীৰ পূজা কৰিলেও সেই দেৱ দেৱীৰ যোগেদি আচলতে তেওঁৰে পূজা কৰা হয়, কাৰণ শ্ৰীকৃষ্ণই হ’ল সৰ্বময় কৰ্তা, সবাতোকৈ শ্ৰেষ্ঠ ভগৱান। শ্ৰদ্ধা আৰু ভক্তিৰে কৰা তেনে পূজা সেৱাৰ ফল ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণয়েই ভক্তক প্ৰদান কৰে। কিন্তু আন দেৱ দেৱীৰ পূজা আৰু ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ ভক্তৰ মাজত পাৰ্থক্য হ’ল, আন দেৱ দেৱীৰ পূজাৰ পৰা লাভ কৰা ফল পাৰ্থিৱ আৰু ক্ষণস্থায়ী, কিন্তু কৃষ্ণ ভক্তিৰ পৰা লাভ কৰা ফল চিৰস্থায়ী আৰু সৰ্বব্যাপী। ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ ভক্ত সকলে পাৰ্থিৱ বস্তু প্ৰাপ্তিৰ বাবে নহয়, ভগৱানৰ আধ্যাত্মিক সান্নিধ্য লাভ কৰিবলৈহে ভক্তিত মগন হয়।

মানুহে বাস্তৱ সত্য নেদেখি যে কিছুমান ভুল কথাকে সত্য বুলি ভাবে। সেয়াই হ’ল মায়া। উদাহৰণ স্বৰূপে মানুহে সমগ্ৰ জীৱন সুখ বিচাৰি ঘূৰি ফুৰে। সকলো দুখৰ পৰা পৰিত্ৰাণ বিচাৰে। সুখ বিচাৰি থাকোঁতে তেওঁলোকে ভগৱানৰ কথা চিন্তা কৰিবলৈ সময় নাপায়। ভগৱানযে প্ৰকৃত সুখ আৰু আনন্দৰ কাৰণ সেই কথা মানুহে বুজিবই নোৱাৰে। এয়াই মায়া।

সৰহভাগ মানুহেই এই মায়াৰ জালত আৱদ্ধ হৈ থাকে। কিন্তু যিসকলে নিজৰ সাধনা আৰু চেষ্টাৰ দ্বাৰা ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ মাহাত্ম্য উপলব্ধি কৰি তেওঁৰ চৰণত নিজকে সমৰ্পন কৰিছে, তেওঁলোকে এই মায়াজালৰ পৰা ওলাই আহিব পাৰে। ভগৱানৰ চৰণত নিজকে সমৰ্পন কৰা ভক্তসকলে বৃদ্ধ অৱস্থা আৰু মৰণৰ যন্ত্ৰণাৰ পৰাও মুক্তি লাভ কৰে।

যিজন ভক্তই ভগৱানৰ মাহাত্ম্য আৰু ভগৱানৰ কৰুণা সম্পূৰ্ণভাৱে অনুভৱ কৰে, সেইজন ভক্তক কোনো দুখ-কষ্ট, বিপদ-বিঘিনীয়ে টলাব নোৱাৰে। তেওঁলোকৰ মন এক স্বৰ্গীয় আনন্দেৰে ভৰি থাকে। এয়াই হ’ল মহাপুৰুষ মাধৱদেৱে কোৱা ‘ৰসময় ভকতি’। তেওঁলোকৰ মন ভগৱানৰ ওচৰত এনে ভাৱে নিমগ্ন হৈ থাকে যে বাৰ্ধক্য আনকি মৃত্যুৰ মুহুৰ্ততো তেওঁলোকে কোনো যন্ত্ৰণা অনুভৱ নকৰে।

ভগৱানৰ মাহাত্ম্য নিজৰ জীৱনত অনুভৱ কৰি ভগৱানৰ ভক্তিতে আনন্দ বিচাৰি পোৱাটোৱেই আটাইতকৈ ডাঙৰ জ্ঞান। সপ্তম অধ্যায়ত শ্ৰীকৃষ্ণই এই জ্ঞানৰ কথাই কৈছে। এই জ্ঞান আন সকলো জ্ঞান-বিজ্ঞানৰ উৰ্ধত।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ৬

আত্ম সংযম যোগ

গীতাৰ ষষ্ঠ অধ্যায়ত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই আত্ম সংযম যোগৰ কথা অৰ্জুনক বুজাইছে।

আত্ম সংযম হ’ল নিজৰ মনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ। মানুহে মনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ আনি লোভ – মোহ, কামনা – বাসনা, হিংসা - বিদ্বেষবোৰ ত্যাগ কৰিব পৰা হোৱাকে আত্ম সংযম যোগ বুলি কোৱা হৈছে।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, সুখ বা আনন্দ লাভৰ ইচ্ছা ত্যাগ কৰিব পাৰিলেহে মানুহে আত্ম সংযম লাভ কৰিব পাৰে। নিজৰ কামৰ পৰা পোৱা ফলৰ প্ৰতিও আকৰ্ষিত হ’ব নালাগে। মানুহে নিজেই নিজৰ বন্ধু, নিজেই নিজৰ শত্ৰু। নিজৰ সাধনা আৰু ধ্যানৰ দ্বাৰা মনক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰি আত্ম সংযম লাভ কৰিব পাৰি। আত্ম সংযমী মানুহে সকলো কামতে সফল হ’ব পাৰে আৰু আত্ম সংযম নাথাকিলে মানুহে পদে পদে বিপদত পৰে।

শ্ৰীকৃষ্ণই আকৌ কৈছে যে যি মানুহে নিজৰ মন, ইন্দ্ৰিয় আৰু শৰীৰ নিয়ন্ত্ৰণলৈ আনিব পাৰিছে, তেওঁ নিজেই নিজৰ বন্ধু হৈ পৰে, কাৰণ তেওঁ নিজৰ ভিতৰতে আনন্দ বিচাৰি পায়। তেওঁৰ বাহিৰৰ জগতখনৰ পৰা পাবলগীয়া একো নাথাকে। কিন্তু যি মানুহৰ মন, ইন্দ্ৰিয় আৰু শৰীৰ নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণত নাথাকে তেওঁলোক নিজেই নিজৰ শত্ৰু, কাৰণ তেওঁৰ আত্ম সংযমৰ অভাৱে কেতিয়াবা তেওঁক বহুত বিপদত পেলায়।

মনক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো আটাইতকৈ কঠিন কাম। মনেহে ইন্দ্ৰিয় আৰু শৰীৰক চলায়। সেয়েহে মনক বান্ধিব পাৰিলে ইন্দ্ৰিয় আৰু শৰীৰক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো সহজ হৈ পৰে। আমাৰ মনক আকৌ প্ৰভাৱিত কৰে আমাৰ চিন্তাই। সেয়েহে আমি মন আৰু চিন্তাক সদায়েই নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব লাগে।

যি মানুহে নিজৰ মন আৰু চিন্তাক নিজৰ ইচ্ছা মতে নিয়ন্ত্ৰিত কৰিব পাৰে, তেওঁৰ বাবে সুখ - দুখ, মান - অপমান, প্ৰাপ্তি - অপ্ৰাপ্তি, ভাল মানুহ - বেয়া মানুহ সকলো একে হৈ পৰে। যিকোনো পৰিস্থিতিতে তেওঁ সদায় হাঁহি মুখেৰে থাকিব পৰা হয়।

শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাত কৈছে যে আত্ম সংযমী মানুহে নিজৰ শত্ৰু - মিত্ৰ, ধনী - দুখীয়া, মৰমৰ পাত্ৰ - ঘৃণাৰ পাত্ৰ, সাধু - পাপী সকলোকে একে দৃষ্টিৰে চাব পাৰে। সকলোকে সমদৃষ্টিৰে গ্ৰহণ কৰিব পাৰিলে ভাল বেয়া সকলো একে লাগে।

গীতাৰ ষষ্ঠ অধ্যায়ত ১০ নং শ্লোকত ভগবান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে –

যোগী যুঞ্জিত সৎ তমাত্মানং ৰহসি স্থিত: ।

একাকী যতচিত্তাত্মা নিৰাশীৰপৰিগ্ৰহ: ।।

এই শ্লোকটোৰ অৰ্থ হ’ল মন, ইন্দ্ৰিয় আৰু শৰীৰক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো সহজ কাম নহয়। ইয়াৰ বাবে মানুহে নিৰন্তৰ সংগ্ৰাম কৰিব লাগিব। কঠোৰ অভ্যাসৰ দ্বাৰাহে লাহে লাহে মনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ পাব পৰা যায়। নিজৰ বাবে একো ফল লাভৰ আশা নকৰাকৈ, মনৰ সকলো চিন্তা ত্যাগ কৰি একান্ত মনে ধ্যান কৰাটো মনক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ উত্তম পথ।

পূৰ্ণ আত্ম সংযম দুই এদিনতে লাভ কৰা নাযায়। ইয়াৰ বাবে বহুদিনৰ সাধনা লাগিব। মনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ লাহে লাহে আহে। ঋষি মুনি সকলে আত্ম সংযম লাভ কৰিবৰ বাবেই বছৰ বছৰ ধৰি তপস্যা কৰে। তেওঁলোকে নিজৰ শৰীৰ, মূৰ আৰু ডিঙি পোন আৰু স্থিৰ কৰি, নাকৰ আগটোত চকু স্থিৰ কৰি বহু সময়, বহু দিন জুৰি বহি থাকে। তেওঁলোকে চেষ্টা কৰে যাতে ধ্যানৰ সময়ত আন কোনো কথাই মনলৈ নাহে, কোনো শব্দ বা কোনো দৃশ্যই তেওঁলোকৰ মন বিচলিত কৰিব নোৱাৰে। যিদৰে চাকিৰ শিখা বতাহ নহ’লে অলপো লৰচৰ নকৰে, সেইদৰে ধ্যানৰ দ্বাৰা আত্ম সংযম লাভ কৰা যোগী সকলৰ মন অলপো লৰচৰ নোহোৱাকৈ স্থিৰ হৈ থাকে। এনেদৰে স্থিৰ হৈ, ভয়হীন হৈ, চিন্তাশূন্য হৈ, অতি শান্ত মনৰ গৰাকী হৈ ঋষি মুনি বা যোগী সকলে মনে প্ৰাণে পৰম আনন্দ লাভ কৰে কৰে। তেনে অৱস্থাত ভগবানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰি তেওঁলোকে পৰম শান্তি লাভ কৰে।

শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাৰ ষষ্ঠ অধ্যায়ৰ ১৭ নং শ্লোকত অৰ্জুনক কৈছে –

যুক্তাহাৰ বিহাৰস্য যুক্তচেষ্টস্য কৰ্মসু।

যুক্তস্বপ্ৰাববোধোস্য যোগো ভৱতি দু:খহা।।

অৰ্থাৎ যি মানুহে দৈনিক কিছু সময় ধ্যান বা যোগাভ্যাস কৰে, যথাযোগ্য পৰিশ্ৰম আৰু বিশ্ৰাম কৰে, সদায় নিজৰ কাম নিয়াৰিকৈ কৰিবলৈ সচেষ্ট হয়, পৰিমিত খাদ্য গ্ৰহণ কৰে, টোপনি ক্ষতি নকৰে, তেওঁলোকেই সিদ্ধি লাভ কৰিব পাৰে।

আমি ইন্দ্ৰিয়ৰ দ্বাৰা যি আনন্দ অনুভৱ কৰোঁ সেই আনন্দ ক্ষন্তেকীয়া। কিন্তু যি মানুহে সম্পূৰ্ণ আত্ম সংযম লাভ কৰিব পাৰিছে, যি মানুহে নিজৰ মাজতেই ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিব পাৰিছে, তেওঁৰ বাবে জীৱনৰ প্ৰতিটো পলেই আনন্দময়। তেনে মানুহে জীৱনত বহুত কিবা কিবি লাভ কৰিলেও প্ৰাপ্তিৰ আনন্দত মতলীয়া নহয়। সেইদৰে জীৱনত বহুত কিবা কিবি হেৰুৱালেও মনৰ আনন্দৰ পৰা বঞ্চিত নহয়। মনৰ এনে অৱস্থাকে সিদ্ধি লাভ কৰা বুলি কোৱা হয়।

যিবোৰ চিন্তাই আমাৰ মন আৰু মগজু উত্তেজিত কৰে, যিবোৰ চিন্তাই আমাক ভয়বিহ্বল কৰে, যিবোৰ চিন্তাই আমাক খঙাল, হিংসুক বা অহংকাৰী কৰে, যিবোৰ চিন্তাৰ কাৰণে আমি আনৰ অপকাৰ কৰোঁ সেইবোৰেই অপ্ৰয়োজনীয় চিন্তা। এনে অপ্ৰয়োজনীয় চিন্তাবোৰৰ বাবে আমি মনত বৰ কষ্ট পাওঁ। এই চিন্তাবোৰ মনৰ পৰা দূৰ কৰিব পাৰিলেহে মনত সদায় আনন্দ থাকিব আৰু আমি সুখী হ’ব পাৰিম।

অপ্ৰয়োজনীয় চিন্তাবোৰ বিষাক্ত পোকৰ দৰে। এই চিন্তাবোৰে আমাক বেয়া কাম বা পাপ কাম কৰিবলৈ উত্সাহিত কৰে। এনে চিন্তা নাথাকিলে আমাৰ মনত পাপ ভাৱো নাথাকিব। মনত পাপ ভাৱ নথকা মানুহৰ আত্মা অতি পৱিত্ৰ হয় আৰু তেওঁলোকে ঈশ্বৰৰ কৃপা লাভ কৰে। তেনে মানুহে সকলো জীৱ আৰু পাৰ্থিৱ বস্তুৰ মাজতেই ঈশ্বৰক বিচাৰি পায়। তেওঁলোকে আনৰ সুখ দুখক নিজৰ দুখ সুখ বুলি ভাবে। তেনে মানুহেই ভগবানৰ অতি প্ৰিয়পাত্ৰ হয়।

গীতাত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, যি মানুহে একাগ্ৰভাৱে স্থিৰ হৈ ঈশ্বৰৰ আৰাধনা কৰে, সকলো জীৱৰ মাজত ঈশ্বৰৰ উপস্থিতি অনুভৱ কৰে, আনৰ আৰু নিজৰ সুখ দুখ একেধৰণে অনুভৱ কৰে সেই সকল মানুহে জীৱনত কেতিয়াও কষ্ট অনুভৱ নকৰে। ইয়াৰ কাৰণ হ’ল তেওঁলোকৰ মনত কোনো ক্ষতিকাৰী অপ্ৰয়োজনীয় চিন্তাই বাহ ল’ব নোৱাৰে। তেওঁলোকে মনত পৰম শান্তি অনুভৱ কৰে।

অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক প্ৰশ্ন কৰিছিল, আমাৰ মনত সকলো সময়ত কিবা নহয় কিবা চিন্তাচোন আহিয়েই থাকে। আমাৰ মন প্ৰায়েই চঞ্চল হয়। আমি মনক অপ্ৰয়োজনীয় চিন্তাৰ পৰা আঁতৰত ৰাখিবলৈ কি কৰিব লাগিব”? তেতিয়া শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছিল যে মনক বশ কৰিবলৈ হ’লে নিৰন্তৰ প্ৰয়াস কৰিব লাগে আৰু মনলৈ ত্যাগ আৰু বৈৰাগ্যৰ ভাৱ আনিব লাগে। মনক বশ কৰিব নোৱাৰিলে ধ্যান বা যোগ কৰিব নোৱাৰি। আমাৰ দুৰ্বাসনা বা দু:চিন্তাবোৰ অতি বলবান। সেইবোৰে আমাৰ মন এৰি সহজতে দূৰলৈ নাযায়। কিন্তু মানুহে দৃঢ়তাৰে বাৰম্বাৰ চেষ্টা কৰি কৰি মনক বশ কৰিবলৈ সক্ষম হয়।

অৰ্জুনে আকৌ সুধিলে, যিবিলাক সাধক বা যোগীয়ে বহু তপস্যা, সাধনা কৰিও সাধনাত সিদ্ধি লাভ কৰিব নোৱাৰে সেইবিলাক মানুহৰ কি হয়? তেওঁলোকৰ সকলো ত্যাগ আৰু কষ্ট অথলে যায় নেকি? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাইছে যে মানুহৰ ধ্যান, সাধনা বা তপস্যা কেতিয়াও অথলে নাযায়। মানুহৰ কষ্টৰ ফল কেতিয়াও বিনাশ নহয়। সিদ্ধি লাভত সফল হ’ব নোৱৰা যোগী সকলে কোনোবা জ্ঞানী যোগীৰ পৱিত্ৰ ঘৰতেই পুনৰ জনম লাভ কৰে। তেওঁলোকৰ পূৰ্বৰ জনমত আৰ্জিত জ্ঞানে নতুন জীৱনত পূৰ্ণতা লাভ কৰে। আগৰ জনমৰ আধ্যাত্মিক জ্ঞান আৰু যোগাভ্যাসৰ বলত তেওঁলোক মানসিক ভাৱে শক্তিশালী হয়।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ৫

 কৰ্ম-সন্যাস যোগ

শ্ৰীকৃষ্ণই দিয়া জ্ঞানে অৰ্জুনৰ মনত বহু ধৰণৰ প্ৰশ্নৰ সৃষ্টি কৰিলে।

শ্ৰীকৃষ্ণই এহাতে কৈছে যে সকলো সময়তে ভগবানৰ কথা ভাবিব লাগে আৰু আনহাতে কৈছে যে যিকোনো পৰিস্থিতিতে নিজৰ কাম খুব ভালকৈ কৰি যাব লাগে। এজন মানুহে ভগৱানৰ কথা ভাবিব নে নিজৰ কামৰ কথা ভাবিব? অৰ্জুনে সুধিলে, ভগৱানৰ নামলৈ সন্যাসী হৈ বহি থকাটো ভাল নে নিজৰ কামত বিভোৰ হৈ কাম কৰি থকাটো ভাল।

ইয়াৰ উত্তৰত শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে যে ভগৱানৰ নামত সৰ্বস্ব অৰ্পন কৰি সন্যাসী হৈ যি ফল পাব পাৰি, নিজৰ কামত আত্ম বিভোৰ হৈ থাকি প্ৰতিটো কাম নিয়াৰিকৈ কৰিও সেই একেও ফল পাব পাৰি। কিন্তু শ্ৰীকৃষ্ণই এইবুলিও ক'লে যে সকলো কাম বন এৰি বৈৰাগী বা সন্যাসী হোৱাতকৈ নিজৰ সমস্ত ধ্যান আৰু মনোযোগ সহকাৰে নিজৰ কামত মগন হৈ থকাটো বেছি ভাল।

প্ৰকৃত সন্যাসী কোন হয় সেই কথাও শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাত বুজাই দিছে। যিবোৰ মানুহে সদায় আনৰ উপকাৰ কৰাৰ বাবেই কাম কৰে, যিবোৰ মানুহৰ মনত আন কোনো মানুহৰ প্ৰতি ঘৃণাৰ ভাৱ নাই, যিবোৰ মানুহে নিজৰ কামৰ পৰা একো ফল নিবিচৰাকৈ নিস্বাৰ্থ ভাৱে নিতৌ নিজৰ কামত ব্যস্ত হৈ থাকে, তেওঁলোকহে প্ৰকৃত সন্যাসী। তেওঁলোকে নিজৰ কামত ব্ৰতী হৈ থাকিও সকলো প্ৰকাৰৰ বন্ধনৰ পৰা মুক্ত হৈ পৰম আনন্দময় জীৱন যাপন কৰে।

ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই পুনৰ অৰ্জুনক বুজাই কৈছে, নিস্বাৰ্থ ভাৱে নিজৰ কামত বিভোৰ হৈ থকা লোকক কৰ্মযোগী বোলা হয়। তেওঁলোকে নিজৰ বাবে একো আশা নকৰাকৈ কৰ্মকে যোগ বা প্ৰাৰ্থনা হিচাপে গণ্য কৰে। কিছুমান মানুহে ভাবে যে সকলো কাম এৰি অকল ভগৱানৰ পূজা সেৱা কৰিলেহে বা সন্যাসীৰ জীৱন যাপন কৰিলেহে ভগৱান সন্তুষ্ট হয়। কিন্তু এয়া সঁচা নহয়। নিজৰ কাম নিয়াৰিকৈ কৰাটোও একপ্ৰকাৰৰ প্ৰাৰ্থনা। আকৌ, ভগৱানৰ পূজা সেৱাও যদি সম্পূৰ্ণ ভক্তি আৰু সমৰ্পনৰ মনোভাৱেৰে কৰা নহয়, তেনে পূজাও আচলতে নিৰৰ্থক।

গীতাত কৈছে, যিবোৰ মানুহে নিজৰ কৰ্তব্যকে ভগবানৰ ওচৰত প্ৰাৰ্থনা বুলি গণ্য কৰি ভালদৰে নিজৰ কাম কৰি যায়, যি মানুহৰ অন্তৰ শুদ্ধ, যি মানুহে নিজকে আৰু নিজৰ ইন্দ্ৰিয় সমূহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰে, যি মানুহে নিজৰ মাজত আৰু আন সকলো প্ৰাণীৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব বিচাৰি পায়, তেনে মানুহৰ অন্তৰত ভগৱানে স্থিতি লয়। তেনে মানুহে আনকি চকুৰে চাওঁতে, কাণেৰে শুনোতে, হাতেৰে ষ্পৰ্শ কৰোঁতে, খাদ্য খাওঁতে, ক’ৰবালৈ যাওঁতে, টোপনি যাওঁতে আনকি উশাহ নিশাহ লোৱাৰ সময়তো নিজৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰে। তেনে মানুহে এনে অনুভৱ কৰে যে তেওঁ নিজে একো নকৰে, ভগৱানেহে তেওঁৰ হতুৱাই সকলো কাম কৰোৱায়।

কিছুমান মানুহে কেৱল মুখত ভগৱানৰ নাম লয়, কিন্তু অন্তৰত ভগৱানৰ উপস্থিতি অনুভৱ নকৰে। গীতাত সেয়া অকৰ্ম বুলি কোৱা হৈছে। কিন্তু যিবোৰ মানুহে অন্তৰত ভগবানক বিচাৰি পায় আৰু ফলৰ আশা নকৰি নিজৰ কৰ্তব্য কৰি যায়, তেওঁলোকে কেতিয়াও অকৰ্ম কৰিব নোৱাৰে। কোনোবাই যদি ভগবানৰ নাম লৈ যদি বেয়া কাম কৰে সেয়া হ’ল মহাপাপ।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই এই বুলিও কৈছে যে, যি মানুহে তেওঁৰ সকলো কৰ্ম ভগৱানৰ নামত সমৰ্পন কৰে, তেওঁ সকলো প্ৰকাৰৰ আসক্তি আৰু কৰ্ম ফলৰ পৰা মুক্তি পায়। সেই কাৰ্য তেতিয়া পাপ বা পুণ্যৰ বিচাৰৰ ঊৰ্ধলৈ যায়। পাপ পুণ্য মানুহে নিজে সৃষ্টি কৰা বিচাৰ। ভগৱানৰ দৃষ্টিত নিস্বাৰ্থ ভাৱে ভগৱানৰ নামত সমৰ্পিত সকলো কামেই পুণ্যৰ কাম।

এজন মানুহে ভগৱানৰ নামত নিজৰ কাম সমৰ্পন কৰিলেই সেই কাম যে ভগৱানে গ্ৰহণ কৰিব সেয়াও সত্য নহয়। ভগৱানে এনে কামহে গ্ৰহণ কৰে যিবোৰ কাম কৰোঁতে মানুহে কোনো ফলৰ আশা নকৰে আৰু যিবোৰ কামৰ দ্বাৰা সমগ্ৰ মানৱ জাতিৰ উপকাৰ আৰু কল্যাণ হয়। যিবোৰ মানুহে নিজৰ ইন্দ্ৰিয় সমুহ দমন কৰিব পাৰিছে, যিবোৰ মানুহে সকলো পাৰ্থিৱ বস্তুৰ প্ৰতি মায়া মোহ ত্যাগ কৰিব পাৰিছে, যি সকলে ফল লাভৰ আসক্তিত কাম নকৰে বা আনৰ দ্বাৰাও নকৰোৱায়, তেনে মানুহৰ কামহে ভগৱানে গ্ৰহণ কৰে। সেয়েহে ভগৱানৰ নামত উচৰ্গা কৰা প্ৰতিটো কামেই হ’ব লাগিব পৱিত্ৰ, নিষ্কাম, আসক্তি ৰহিত আৰু পৰোপকাৰী।

গীতাত শিকাইছে, আমি জ্ঞান অথবা কৰ্মৰ সাধনাৰে ভগৱানৰ ওচৰ চাপিব পাৰোঁ। দুয়োবিধ সাধনাতে ভগৱানৰ প্ৰতি অটল বিশ্বাস ৰাখিব লাগিব, ভগৱানৰ চৰণত নিজকে সমৰ্পন কৰিব লাগিব।

গীতাৰ পঞ্চম অধ্যায়ৰ শ্লোক নং ১৪ত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে –

ন কৰ্তৃত্বং ন কৰ্মাণি লোকস্য সৃজতি প্ৰভূ।

ন কৰ্মফল সংযোগং স্বভাৱস্তু প্ৰৱৰ্ততে।।

এই শ্লোকটোত কোৱা হৈছে যে ভগৱানে মানুহক কোনো কাম কৰিবলৈ বাধ্য নকৰে। কাম আৰু কৰ্মফলৰ সংযোগো ভগৱানে নিৰূপন নকৰে। এই সকলোবোৰ স্বাভাৱিক ভাৱে সম্পন্ন হয়। ভাল কামৰ ফল ভাল আৰু বেয়া কামৰ ফল বেয়া হয়।

গীতাত ষ্পষ্টকৈ কোৱা হৈছে যে ভগৱানে কোনো মানুহৰ পাপ বা পুণ্যৰ ফল গ্ৰহণ নকৰে। কৰ্মফল স্বাভাৱিক প্ৰক্ৰিয়াত কৰ্ম কৰা জনেই পাব। কিন্তু গীতাৰ জ্ঞানৰ সহায়ত মানুহে এই কৰ্মফলৰ প্ৰভাৱৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰিব পাৰে। জ্ঞানী মানুহে কৰ্মফল হাঁহিমুখে গ্ৰহণ কৰে আৰু কোনো পৰিস্থিতিতে বিচলিত নহয়। যিকোনো পৰিস্থিতিতে নিজৰ মানসিক অৱস্থা নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব পাৰিলেই মানুহে কৰ্মফলৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হ’ব পাৰে।

যিবোৰ মানুহে শিক্ষিত অশিক্ষিত, ধনী দুখীয়া, জ্ঞানী অজ্ঞানী সকলোকে সমান দৃষ্টিৰে চায়, যি মানুহে কুকুৰ, শিয়াল, গাধ আদি জীৱ-জন্তুৰ মাজতো ভগৱান দেখা পায়, সেইবোৰ মানুহেই জ্ঞানী, কাৰণ তেওঁলোকে বুজি পায় যে সকলোৰে আত্মা একেই।

সকলোকে সমভাৱে চোৱাৰ উপৰিও জ্ঞানী মানুহ হয় স্থিৰ বুদ্ধিৰ, সাহসী আৰু উদাৰ। তেওঁলোকে মনে বিচৰা ফল পালেও আনন্দত উত্ৰাৱল নহয়, সেইদৰে মনে বিচৰা ফল নাপালেও বিষাদত ভাঙি নপৰে। তেওঁলোকৰ আত্মাই বাহিৰৰ জগতত নহয়, নিজৰ মনৰ মাজতে সুখ বিচাৰি পায়।

যিবোৰ মানুহে নিজৰ মনৰ মাজত আনন্দ নিবিচাৰি বাহিৰৰ জগতৰ মাজত আনন্দৰ সন্ধান কৰে, যিবোৰ মানুহে বাহ্যিক ৰং ৰহইচ আৰু মনোৰঞ্জনৰ মাজতহে আনন্দ বিচাৰি পায়, তেওঁলোক আচলতে অজ্ঞানী। বাহিৰৰ পৰা পোৱা আনন্দৰ আৰম্ভণিও আছে আৰু সমাপ্তিও আছে। সেয়ে তেনে আনন্দ চিৰস্থায়ী নহয়। তেনে আনন্দই শেষত দুখহে আনে। কিন্তু অজ্ঞানী লোকে সেই ক্ষণস্থায়ী আনন্দতে মতলীয়া হৈ দুখ কষ্ট ভোগ কৰে।

বাহ্যিক মনোৰঞ্জনৰ পৰা আহৰণ কৰা আনন্দ বেছি সময় নাথাকে। সেইবাবে আমি নিজৰ মাজতে আনন্দৰ সন্ধান কৰিব লাগে। মনৰ মাজত বিচাৰি পোৱা আনন্দৰ কেতিয়াও শেষ নাই। যি মানুহে সুখ বা দুখ একোতে বিচলিত নহয়, কাম ক্ৰোধৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত নহয়, অন্তৰাত্মাৰ মাজত সুখৰ খনি বিচাৰি পায় সেই সকল মানুহকেই যোগী বোলা হয় আৰু তেওঁলোকেই প্ৰকৃততে সুখী হ’ব পাৰে।

গীতাৰ পঞ্চম খণ্ডত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই মানুহৰ জীৱনত ধ্যান বা Meditation ৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়ে কৈছে। চকু মুদি দীঘলকৈ উশাহ নিশাহ লৈ কপালত দুই ভ্ৰূকুটিৰ মাজত থকা অংশত কিছুসময় মনোযোগ নিবদ্ধ কৰাটোৱেই ধ্যানৰ সহজ উপায়। এইদৰে ধ্যানক জীৱনৰ অংশ কৰিব পাৰিলে মানুহৰ মন শান্ত আৰু নিৰ্মল হয়। তেনে মানুহে নিজৰ কৰ্তব্য সকলো বাহ্যিক প্ৰভাৱ আওকান কৰি হেলাৰঙে কৰিব পাৰে।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ৪

জ্ঞান-কৰ্ম-সন্যাস যোগ

গীতাৰ চতুৰ্থ অধ্যায়ত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, গীতাৰ মূল বাণী তেওঁ প্ৰথম সূৰ্যক দিছিল। সূৰ্যই সেই জ্ঞান তেওঁৰ পুত্ৰ বৈৱস্বত মনুক দিছিল আৰু মনুৱে তেওঁৰ পুত্ৰ ৰজা ইক্ষাকুক দিছিল। এইদৰে এটা প্ৰজন্মৰ পৰা আন এটা প্ৰজন্মলৈ গীতাৰ জ্ঞান প্ৰবাহিত হৈ আহিছিল। পিছলৈ এই জ্ঞান ৰাজৰ্ষি সকলে লাভ কৰিছিল। কিন্তু মাজতে বহুকাল জুৰি এই জ্ঞান পৃথিৱীত লুপ্তপ্ৰায় হৈ আছিল। যিহেতু অৰ্জুন শ্ৰীকৃষ্ণৰ পৰম ভক্ত আৰু সখা আছিল সেয়েহে শ্ৰীকৃষ্ণই এই জ্ঞান অৰ্জুনক দি গীতাৰ জ্ঞানৰ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছিল।

অৰ্জুনে জানিব খুজিলে, শ্ৰীকৃষ্ণই কেনেকৈ হাজাৰ হাজাৰ বছৰ আগতে গীতাৰ জ্ঞান সূৰ্যক দিছিল। একেজন শ্ৰীকৃষ্ণই কিদৰে হাজাৰ হাজাৰ বছৰ আগতে সূৰ্যক গীতাৰ জ্ঞান দিয়াটো কেনেকৈ সম্ভৱ৷

তেতিয়া শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক ক’লে, তেওঁ আগতে বহুত বাৰ এই পৃথিৱীত জন্ম লৈছে। সেইদৰে অৰ্জুনেও বহু বাৰ এই পৃথিৱীলৈ আহিছে।

অৰ্জুন আচৰিত হ'ল, তেওঁ জানিব খুজিলে, মানুহৰ দৰে ভগৱানেও বাৰে বাৰে জন্ম লয় নেকি? ভগৱানৰ আত্মাও এইদৰে এটাৰ পিছত এটা জনম লৈ ঘূৰি ফুৰে নেকি?

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই ক'লে যে, সাধাৰণ মানুহৰ আৰু ভগৱানৰ পুনৰ জন্মৰ মাজত পাৰ্থক্য এয়ে যে মানুহৰ আত্মাই কৰ্মফল অনুসৰি এটাৰ পিছত এটাকৈ বিৰামহীন জন্ম লৈয়েই থাকিব লাগিব। কিন্তু ভগৱানে এই পৃথিৱীত প্ৰয়োজন হ’লেহে অৱতৰণ কৰে। তেওঁ নিজৰ ইচ্ছা অনুসৰি উপযুক্ত সময়ত মানুহ হৈ জন্ম লয়।

গীতাৰ চতুৰ্থ অধ্যায়ৰ ৭ আৰু ৮ নং শ্লোকত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে

যদা যদাহি ধৰ্মস্য গ্লানিৰ্ভৱতি ভাৰত।

অভ্যুত্থানমধৰ্মস্য তদাত্মানং সৃজম্যাহম।।

পৰিত্ৰাণায় সাধুনাম ৱিনাশায় চ দুস্কৃতাম।

ধৰ্মসংস্থাপনাৰ্থায় সম্ভৱামি যুগে যুগে।।

ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল যেতিয়াই পৃথিৱীত ধৰ্মৰ গ্লানি হয় আৰু অধৰ্ম বৃদ্ধি পায়, তেতিয়াই ঈশ্বৰে এই পৃথিৱীত মানুহৰ ৰূপত জন্ম লয়। যেতিয়া অধৰ্মৰ বাবে ধাৰ্মিক আৰু সাধু মানুহৰ বিলাই বিপত্তি হয়, তেতিয়াই পাপী সকলক বিনাশ কৰিবলৈ আৰু ধৰ্মৰ প্ৰতিস্থা কৰিবলৈ যুগে যুগে ভগৱানে এই পৃথিৱীত অৱতৰণ কৰে।

ভগৱানে গীতাত প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে যে, প্ৰয়োজন হ'লে ভগৱান আকৌ পৃথিৱীলৈ আহিব । অন্যায় অধৰ্মৰ পৰা ভাল মানুহক ৰক্ষা কৰিবলৈ আৰু পৃথিৱীত ধৰ্ম প্ৰতিস্থা কৰিবলৈ ভগৱান বাৰে বাৰে পৃথিৱীলৈ আহিব।

অৰ্জুনে জানিব খুজিলে, ভগৱান যদি পৃথিৱীলৈ আকৌ আহে, মানুহে সেই কথা কেনেকৈ গম পাব?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক'লে, সেই কথা নিজে নিজেই প্ৰকাশিত হ’ব। মানুহ হৈ জন্ম ল’লেও তেওঁ এনে কিছুমান অলৌকিক আৰু দিব্য কাৰ্য কৰিব যে মানুহে তেওঁৰ বিষয়ে জানিব পাৰিব। আজিলৈকে পৃথিৱীত যিমানবোৰ মহাপুৰুষ আহিছে, যিমানবোৰ ধৰ্ম প্ৰচাৰক আহিছে, সকলোৰেই এনে অলৌকিক আৰু দিব্য ক্ষমতা আছিল। এই সকল মহাপুৰুষেই ভগৱানে পৃথিৱীত বাৰে বাৰে জন্ম লোৱাৰ প্ৰমাণ।

যুগ যুগ ধৰি বিভিন্ন ধৰ্ম প্ৰচাৰকে পৃথিৱীত সত্য আৰু ন্যায় প্ৰতিস্থাৰ কথাকে কৈ গৈছে। পৃথিৱীত ন্যায় আৰু সত্য প্ৰতিস্থা কৰা প্ৰতিজনেই হ’ল ভগৱানৰেই অৱতাৰ।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক কৰ্ম আৰু অকৰ্ম কি এই বিষয়ে বৰ সুন্দৰ উপদেশ দিছে। মানুহে যিবোৰ কাম শাস্ত্ৰ আৰু বিধিসন্মত ভাৱে কোনো ফলাফল আশা নকৰাকৈ কৰে সেইবোৰেই কৰ্ম বা ভাল কাম। যিবোৰ কাম মানুহে কেৱল ফলাফলৰ আশা কৰি, নিজৰ স্বাৰ্থ পূৰণৰ বাবে কৰে সেইবোৰ হ’ল অকৰ্ম বা বেয়া কাম।

গীতাত বাৰে বাৰে কৈছে, আমি ফল লাভৰ আশা নকৰি আনন্দ মনেৰে নিজৰ কাম কৰি যোৱাটোতে ভগৱান সন্তুষ্ট হয়। বেলেগকৈ আৰু ভগৱানক উদ্দেশ্য কৰি কাম কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই। আমাৰ কামৰ বিনিময়ত আমি যি পাওঁ তাতেই আমি সন্তুষ্ট হ’ব লাগে, কাৰণ সেয়া ভগৱানৰেই দান। কাৰো প্ৰতি মনত ঈৰ্ষা নৰখাকৈ, দুখ সুখ একোতে বিচলিত নোহোৱাকৈ সদায় নিজৰ কাম ভালদৰে কৰি যোৱাতকৈ ডাঙৰ ঈশ্বৰ সেৱা একো নাই।

আমি আমাৰ সকলো কাম ভগৱানৰ চৰণত অৰ্পন কৰাৰ অৰ্থই হ’ল আমি সেই কামৰ সকলো ফলৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰিম। আমি সেই কামৰ লগত বান্ধ নাখাওঁ, সেই কামৰপৰা হোৱা ভাল ফল বা বেয়া ফলৰ প্ৰভাৱ আমাৰ ওপৰত নপৰে। আমাৰ কাম হ’ব নিস্বাৰ্থ, পোৱা নোপোৱাৰ উৰ্দ্ধত। আমি কি পাওঁ বা নাপাওঁ, সেয়া ঈশ্বৰেহে ঠিক কৰিব।

গীতাত কৈছে, এই বিশ্বৰ প্ৰতিটো বস্তুৰ মাজতেই, চুকে কোনে, সকলোতে ভগৱান আছে। আমি সকলোতে ভগৱান আছে বুলি মনৰ মাজত অনুভৱ কৰিব লাগিব। তেনে কৰিলে আমি সকলো প্ৰাণীজগত আৰু জড়বস্তুৰ মাজতো ভগৱানক বিচাৰি পাম। কিন্তু এয়া অতি কঠিন কাম। সকলোতে ভগৱান আছে বুলি আৰু সকলো কাম ভগৱানৰ বাবে কৰা বুলি ভাবিব পাৰিলে আমাৰ প্ৰতিটো কামেই পূণ্যৰ কাম হৈ পৰিব।

পূজা, যজ্ঞ, নাম কীৰ্তন এই আটাইবোৰেই ভগৱানৰ বাবেই কৰা হয়। কিন্তু এইবোৰ কাৰ্য কৰোঁতেও সম্পূৰ্ণ ভাৱে ভগৱানৰ ওচৰত সমৰ্পিত হৈ কৰা নাযায়, তেনেহ’লে এইবোৰ কাৰ্যও ভগৱানে গ্ৰহণ নকৰে। কিন্তু নিজৰ কৰ্তব্য কৰোঁতেও যদি সেই কাৰ্য ভগৱানৰ ওচৰত সমৰ্পিত হৈ কৰা হয়, তেতিয়াও ভগৱান সন্তুষ্ট হয়।

ভগৱানৰ নামত নিজৰ কৰ্তব্য সমৰ্পন কৰিব পাৰিলে মানুহৰ জীৱনেই সুখদায়ক হৈ পৰে। যিবোৰ মানুহে নিজৰ কৰ্তব্য বোজা বুলি ভাৱে, নিজৰ কামত ফাঁকি দিয়ে, দুৰ্নীতিত লিপ্ত হয়, তেওঁলোকে কেতিয়াও মানসিক সুখ পাব নোৱাৰে। তেনে মানুহৰ জীৱন শেষত দুখদায়ক হৈ পৰে।

ভক্তি নথকাকৈ কেৱল জাকজমকতাৰে পূজা পাতল, যাগ যজ্ঞ কৰিলেই ভগৱান কেতিয়াও সন্তুষ্ট নহয়। গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে ভক্তিহীন ভাৱে ভগৱানক পূজা কৰাতকৈ সন্যাসীৰ দৰে নিজৰ অন্তৰত জ্ঞানৰ সাধনা কৰাটো বেছি ভাল। জ্ঞানৰ সাধনাৰে মানুহে নিজৰ কৰ্মফলৰ পৰাও মুক্তি পাব পাৰে।

প্ৰকৃত জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ হ’লে যিসকলে ইতিমধ্যে জ্ঞান লাভ কৰিছে, সেইসকলক গুৰু হিচাপে গ্ৰহণ কৰিব লাগিব। তেওঁলোকৰ ওচৰলৈ গৈ তেওঁলোকক দণ্ডৱত প্ৰণাম কৰি তেওঁলোকৰ ওচৰত শিষ্যত্ব গ্ৰহণ কৰিব লাগিব। মনত কোনো কপটতা নোহোৱাকৈ সৰলতাৰে প্ৰশ্ন কৰি গুৰুৰ পৰা সমস্ত জ্ঞান লাভ কৰিব পৰা যায়। তেনে গুৰুৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিব পাৰিলে পৰম তত্বৰ সন্ধান পোৱা যায়।

আমি কিছুসময় ধ্যানত মগ্ন হোৱাৰ উদ্দেশ্যেই প্ৰাৰ্থনা কৰিব লাগে। এই প্ৰাৰ্থনাই আমাৰ মনত, আমাৰ হৃদয়ত নতুন জ্ঞানৰ সঞ্চাৰ কৰে। আমাৰ মনৰ বেয়া ভাব বোৰ আঁতৰি যায়। যিসকলে ভগৱান আৰু আন মানুহৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল হয়, নিজৰ ইন্দ্ৰিয় বোৰক নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখে তেওঁলোকৰ বাবে এই দিব্যজ্ঞান লাভ কৰিবলৈ সহজ হয়। তেওঁলোকে মনত পৰম শান্তি লাভ কৰে।

যিবোৰ মানুহে ভগৱানৰ প্ৰতি ভক্তি নাৰাখে, আন মানুহৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল নহয়, সেইবোৰ মানুহক পথভ্ৰষ্ট হোৱা বুলি ক’ব পাৰি। তেওঁলোকে ইহকাল বা পৰকাল কোনোটোতে সুখ নাপায়।

চতুৰ্থ অধ্যায়ৰ ৪১ নং শ্লোকত কোৱা হৈছে

যোগসংন্যস্তকৰ্মাণং জ্ঞানসচ্ছিন্ন সংশয়ম।

আত্মৱন্তং ন কৰ্মাণি নিবধ্নন্তি ধনঞ্জয়।।

এই শ্লোকটোৰ অৰ্থ হৈছে গীতাৰ বাণী আমি কেৱল শিকিলেই নহ’ব। আমি নিজে শিকা কথাবোৰ জীৱনত প্ৰয়োগ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব লাগিব। ধ্যান আৰু যোগাসন কৰি মন সুস্থিৰ কৰিব লাগিব। ধ্যান বা যোগৰ দ্বাৰাহে আমি নিজৰ কৰ্মফলৰ পৰা মুক্ত হ’ব পাৰোঁ। ধ্যানৰ দ্বাৰা আমি জ্ঞান লাভ কৰোঁ আৰু জ্ঞানৰ দ্বাৰা সকলো ভয় বা আশংকা নাইকীয়া হৈ যায়। যি মানুহে নিজকে বুজি পায় আৰু নিজৰ বিষয়ে সচেতন হয়, তেওঁ সাহসী হয়, ধৈৰ্যশীল হয়। তেওঁৰ কাৰণে সকলো কামতে সফলতা লাভ কৰাটো সম্ভৱ হৈ পৰে। তেওঁক কৰ্মফলে বান্ধি ৰাখিব নোৱাৰে।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ৩

কৰ্মযোগ

(Work is Worship)

গীতাৰ তৃতীয় অধ্যায় কৰ্মযোগৰ আৰম্ভণিতে অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক সুধিছে, যদি আত্মাৰ বিষয়ে জ্ঞান লাভেই মানুহৰ জীৱনৰ মূল কথা, তেনেহ’লে শ্ৰীকৃষ্ণই তেওঁক যুদ্ধ কৰাটো কিয় বিচাৰিছে। যদি মানুহ মৰণশীল আৰু বাৰে বাৰে জন্ম ল'বই লাগে, তেনেহ'লে মানুহে ধৰ্ম, ন্যায় আদি ৰক্ষাৰ কাৰণে যুদ্ধ কিয় কৰিব লাগে।

দ্বিতীয় অধ্যায়ত ইহকাল পৰকালৰ বিষয়ে জ্ঞানলাভ কৰাৰ পাছত অৰ্জুনৰ মনত নানান ভাৱে ক্ৰীড়া কৰি আছিল। অৰ্জুনে জানিব বিচাৰিছিল, মানুহৰ আত্মাই যদি বাৰে বাৰে জন্ম ল'বই লাগে, তেনেহ’লে ভাল কৰ্ম কৰাৰ প্ৰয়োজন ক’ত?

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই ক'লে যে, যিকোনো পৰিস্থিতিত এই পৃথিৱীত মানুহে নিজৰ কৰ্ম কৰিবই লাগিব।

যিসকল সন্যাসী, যিসকলে সংসাৰৰ মায়া মোহ ত্যাগ কৰিছে, তেওঁলোকে একো নকৰাকৈ কেৱল জ্ঞানৰ সাধনা কৰিব পাৰে। তেওঁলোকৰ কাৰণে জ্ঞানযোগ অতি উত্তম। কিন্তু যিসকলে সন্যাস লোৱা নাই, তেওঁলোকে একো নকৰাকৈ বহি থকাটো উচিত নহয়। সেই সকলৰ বাবে উচিত হ’ল কৰ্মযোগ।

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই দিলে যে এই পৃথিৱীত মানুহে কাম নকৰি বহি থকাটো মহাপাপ। তেনে লোকে কেতিয়াও ভগৱানৰ আশিস লাভ কৰিব বা সিদ্ধি পাব নোৱাৰে। শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, ভক্তি সহকাৰে অবহেলা নকৰি নিজৰ কাম কৰি যোৱাটোৱেই সিদ্ধি লাভ কৰিবলৈ আটাইতকৈ উত্তম উপায়।

গীতাত কৈছে, যি কামে আমাৰ মন আৰু দেহৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে, তেনে কাম কৰাটো তেনেই অনুচিত। কাম কৰোঁতে মনত সদায় ভাল ভাব লৈ কৰিব লাগে। কিছুমান মানুহে দেখাত একো বেয়া কাম নকৰে, কিন্তু মনত বেয়া ভাব ৰাখি কাম কৰে। তেনে কৰাটো মিছা কথা কোৱাৰ লেখীয়া আৰু তেনে কৰাটো পাপ কাম বুলি শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই কৈছে।

যিবোৰ কামে আনৰ উপকাৰ কৰে, যিবোৰ কাম ভগৱানৰ নামত উচৰ্গা কৰি কৰা হয়, সেইবোৰ কামকে শ্ৰীকৃষ্ণই উত্তম কাম বুলি কৈছে। ভগৱানৰ নামত উচৰ্গা কৰাৰ অৰ্থ হ’ল আমি কৰ্তব্য কৰি থাকোঁতে মনত এনে ভাব ৰাখিব লাগে যে সেই কামটো আমি ভগবানক সন্তুষ্ট কৰিবলৈকে পৰম ভক্তিৰে কৰিছোঁ। যেতিয়া কামৰ লগত ভক্তি মিহলি হয়, তেতিয়াই সেই কামটো খুব ভাল কাম হৈ পৰে। সেয়াই হৈছে উত্তম কাম।

শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাত কৈছে যে মানুহে যদি নিজৰ কামেৰে ভগৱানক সন্তুষ্ট কৰে, ভগৱানেও সদায় মানুহক সন্তুষ্ট কৰিব। আমি যদি ভগৱানৰ ভক্ত হৈ নিজৰ কৰ্তব্য কৰোঁ, ভগৱান সন্তুষ্ট হয়। ভগৱানেও আমাক এদিন নহয় এদিন সেই কামৰ ফল দিবই। আমি আশা নকৰাকৈয়ে সেই ফল পামেই। কিন্তু কেৱল ফলৰ আশা কৰি ভগৱানৰ কথা ভাবিব নাপায়।

গীতাত ভগবান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে যে আমি যদি সদায় ফলৰ আশা কৰি কাম কৰোঁ, ফল ভাল বা বেয়া হোৱাৰ প্ৰভাৱ আমাৰ ওপৰতে পৰে। ফল ভাল হ'লে যিদৰে আনন্দ লাগে, ফল বেয়া হ'লে সেইদৰে দুখ লাগে। কিন্তু ফলৰ আশা নকৰি ভগৱানৰ নামত কৰ্তব্য কৰিলে আমি তেনে ভাৱৰ পৰা মুক্ত হৈ পৰোঁ। তেতিয়া আৰু ফল ভাল হওক বা বেয়াই হওক, আমি একেধৰনে গ্ৰহণ কৰিব পাৰোঁ।

ফলৰ আশা কৰি, ভগৱানৰ কথা নিচিন্তি কাম কৰিলে মানুহে ভাল বেয়া দুয়োটা ফল নিজেই ভোগ কৰিবলগীয়া হয়। কিন্তু সকলো কাম ভগৱানৰ বাবে কৰা বুলি মনত ৰাখিলে মানুহে তেনে ভাবৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰিব পাৰে।

যিবিলাক মানুহে ভগৱানৰ কথা পাহৰি কেবল ভোগ বিলাসতে মত্ত হৈ জীৱন কটায়, তেওঁলোকে আনন্দত মতলীয়া হ'ব পাৰে, কিন্তু তেওঁলোকৰ জীৱন আচলতে ব্যৰ্থ। তেওঁলোকে নিজৰ ইন্দ্ৰিয়বোৰক সন্তুষ্ট কৰা কামতেই জীৱন অতিবাহিত কৰে। তেওঁলোকে মনত ক্ষন্তেকীয়া আনন্দ পাবলৈ নতুন নতুন লাহ বিলাসৰ সামগ্ৰী বিচাৰি ঢপলিয়াই ফুৰে। লাহ বিলাসৰ মাজতে তেওঁলোকৰ জীৱন অতিবাহিত যায়। তেওঁলোকে কেতিয়াও মনত শান্তি নাপায়। সেই কাৰণে তেওঁলোকৰ জীৱন ব্যৰ্থ হয়।

যিবিলাক মানুহে নিজৰ কামৰ মাজতে সন্তুষ্টি, তৃপ্তি আৰু পৰিপূৰ্ণতা পায়, তেওঁলোকৰ বাবে কোনো লাহ বিলাসৰ প্ৰয়োজন নহয়। তেওঁলোকে কাম কৰাৰ মাজতে পৰম আনন্দ অনুভৱ কৰে। কামৰ ফল ভাল বা বেয়া হোৱাটোৱে তেওঁলোকক বিচলিত কৰিব নোৱাৰে। কোনো আসক্তি বা মোহ নোহোৱাকৈ নিজৰ কাম কৰি থকা মানুহহে ভগৱানৰ প্ৰিয়ভাজন হয়। সেইবাবে তেওঁলোকৰ জীৱন সফল হয়।

ভগৱানেও সদায় নিজৰ কাম কৰি থাকে। ভগৱানে যদি কেতিয়াবা কৰ্তব্যত অৱহেলা কৰে, এই পৃথিৱীত অথন্তৰ হৈ যাব। চন্দ্ৰ সূৰ্য নিজ বাটেৰে চলিবলৈ এৰি দিব, এই পৃথিৱী ধ্বংস হৈ যাব। ভগৱানে বান্ধি দিয়া নিয়ম মতেই সকলো চলি আছে। সৃষ্টিকৰ্তা ভগৱানে যিহেতু সদায় কৰ্ম কৰি থাকে বাবে মানুহেও ভগৱানক অনুসৰণ কৰি সদায় কৰ্মত ব্যস্ত হৈ থাকিব লাগে। নিজৰ কামত ব্যস্ত হৈ থকাটোৱেই হৈছে মানুহৰ আচল ধৰ্ম।

কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক কৈছে, যুদ্ধকো নিজৰ পূজা বুলি গণ্য কৰি যুদ্ধৰ বাবে কৰা কৰ্মকো ভগৱানৰ চৰণত অৰ্পন কৰি কোনো শোক, মমতা বা বাসনা নোহোৱাকৈ যুদ্ধ কৰা উচিত। কাৰণ কৰ্মৰ সকলো ফল ভগৱানৰ ইচ্ছা অনুসৰিহে হয়।

গীতাৰ তৃতীয় অধ্যায়ৰ শ্লোক ৩০ত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে

ময়ি সৰ্বাণি কৰ্মাণি সংন্যস্যা আধ্যাত্মচেতসা।

নিৰাশী নিৰভয়ো ভূত্বা যুশস্ব: বিগতজ্বৰা:।।

অৰ্থাৎ ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, ময়েই অন্তৰ্যামী পৰমাত্মা। মোৰ কথা চিন্তা কৰি সম্পূৰ্ণ কৰ্ম মোকেই অৰ্পন কৰি সম্পূৰ্ণ বাসনাহীন ভাৱে, মমতাহীন ভাৱে আৰু সন্তাপ ৰহিত হৈ নিজৰ কৰ্তব্য কৰিবা।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, যিজনে সদায় শ্ৰদ্ধা আৰু ভক্তিৰে নিজৰ কৰ্তব্য পালন কৰে, তেওঁ ভগৱানৰ প্ৰিয় হৈ পৰে আৰু জন্ম মৃত্যুৰ চাকনৈয়াৰ পৰা মুক্তি পায়। আকৌ যিসকলে নিজৰ কৰ্তব্য পালন নকৰে, নিজৰ ভাগ্যৰ বাবে ভগৱানক দোষাৰোপ কৰে, সেইসকল লোকে বাৰে বাৰে পৃথিৱীত জনম লৈ দুখ দুৰ্দশাৰে জীৱন অতিবাহিত কৰে।

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই কৈছিল যে মানুহৰ মনত থকা অতৃপ্ত কামনা বাসনা আৰু ক্ৰোধৰ কাৰণেই মানুহে বেয়া কাম কৰিবলগীয়া হয়। সেয়েহে অতৃপ্ত কামনা আৰু খঙেই মানুহৰ প্ৰধান শত্ৰু। যিদৰে ধোঁৱাই জুইক, মলিয়ে দাপোনক আৱৰি ৰাখে সেইদৰে কামনা বাসনা আৰু ক্ৰোধে মানুহৰ জ্ঞানক আবৃত কৰি ৰাখে।

যিবিলাক মানুহে অনবৰতে কামনা বাসনাৰ মাজত ডুবি থাকে, আমোদ প্ৰমোদত মত্ত হৈ থাকে, কথাই কথাই উগ্ৰ আচৰণ কৰে, অহংকাৰী হৈ আনৰ প্ৰতি বেয়া ব্যৱহাৰ কৰে আৰু সেইবোৰ মানুহৰ জ্ঞান থাকিলেও সেই জ্ঞানৰ কোনো মূল্য নাই। কাৰণ এখন পৰ্দাৰ দৰে কামনা বাসনা, অহংকাৰ আৰু ক্ৰোধে তেনে মানুহৰ জ্ঞান আৱৰি ৰাখে। সেইবোৰ মানুহে নিজৰ অতৃপ্ত কামনা বাসনা পূৰণ কৰিবলৈ বা কিবা নোপোৱাৰ খঙত পাপ কাম কৰে।

আমাৰ যে লোভ লাগে, আনৰ বস্তু নিজৰ কৰি লবলৈ ইচ্ছা হয়, কাৰোবাৰ ওপৰত হঠাতে খং উঠে, কাৰোবাৰ প্ৰতি ঈৰ্ষা হয়, এইবোৰ সকলো আমাৰ মনৰ নেতিবাচক চিন্তাৰ কাৰণে হয়। আমি চিন্তাক এনেদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব লাগে যাতে ক্ষতিকাৰী চিন্তাবোৰ আমাৰ মনলৈ কেতিয়াও নাহে। চিন্তাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰিলেহে আমি আমাৰ মন নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰিম।

মন সদায় চিন্তাৰ ওপৰত, সেইদৰে বুদ্ধি হ’ল মনৰ ওপৰত। বুদ্ধিৰ দ্বাৰা আমি আমাৰ মনক আৰু মনৰ দ্বাৰা চিন্তাক বশলৈ আনিব লাগিব। বুদ্ধিতকৈও শ্ৰেষ্ঠ হ’ল আত্মা। আত্মাই আমাৰ মূল, আমাৰ সকলো বুদ্ধিৰ আধাৰ। সেয়ে আত্মাৰ পৰা শক্তি লৈ আমি বুদ্ধিৰ দ্বাৰা আমাৰ মন আৰু চিন্তাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰোঁ।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ২

সাংখ্যযোগ (ইহকাল পৰকালৰ হিচাপ)

গীতাৰ দ্বিতীয় অধ্যায় সাংখ্য যোগত ইহকাল পৰকালৰ হিচাপ বা খতিয়ান লোৱা হৈছে।

গীতাৰ জ্ঞানে আমাৰ জীয়াই থকা সময়ৰ আৰু জীৱনৰ পাছৰ সময়ৰো হিচাপ নিকাচ কৰি লবলৈ শিকনি দিয়ে। ইয়াকে ইহকাল আৰু পৰকালৰ হিচাপ বুলি কোৱা হয়। হিচাপৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়া বাবেই গীতাৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ক বোলা হয় সাংখ্য যোগ। সাংখ্য শব্দটো আহিছে মূল সংস্কৃত সংখ্যা শব্দৰ পৰা। হিচাপ নিকাচ কৰিবলৈ আমি সংখ্যা ব্যৱহাৰ কৰোঁ। গীতাত সাংখ্য শব্দৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে জীৱনৰ হিচাপ নিকাচ লোৱাৰ অৰ্থত।

এই অধ্যায়ত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক ইহকাল আৰু পৰকালৰ বিষয়ে বৰ মূল্যবান জ্ঞান উপদেশ হিচাপে দিছে, যি জ্ঞান পালে মানুহে দুখ পালেও বিচলিত নহয়, সুখ পালেও আনন্দত মতলীয়া নহয়, সদায় শান্ত আৰু স্থিৰ হৈ থাকিব পাৰে। যি জ্ঞান পালে মানুহে মৃত্যুৰ প্ৰতি বা পৰকালৰ প্ৰতিও ভয় নকৰে, যি জ্ঞানে যিকোনো পৰিস্থিতিতে মানুহক শান্ত, নম্ৰ আৰু স্থিৰ কৰি ৰাখে।

আমাৰ দুখ, বেজাৰ, শোকৰ এটা কাৰণ হ'ল আমি সাধাৰণ মানুহে ইহকাল পৰকালৰ বিষয়ে বহুত কথাই নাজানো। কথাবোৰ যদি আমি ভালদৰে জানিলোঁহেতেন, আমাৰ কেতিয়াও মনত দুখ বেজাৰ নাথাকিলহেতেন। সেই কথাই গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক কৈছে। সেয়াই গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক দিয়া জীৱনৰ হিচাপ নিকাচ কৰাৰ মহান জ্ঞান।

এই জ্ঞান এই কাৰণেই মহান জ্ঞান যে, যি মানুহে এই জ্ঞান লাভ কৰে তেওঁৰ মন কেতিয়াও কোনো কথাতে বিচলিত নহয়। তেওঁৰ মন সদায় স্থিৰ, শান্ত হৈ থাকে। তেওঁলোকে জীৱনত অসাধ্য সাধন কৰিব পাৰে।

শোকত ভাঙি পৰা অৰ্জুনক শ্ৰীকৃষ্ণই বুজালে যে আমি যিবোৰ কাৰণে শোক কৰোঁ, যিবোৰৰ কাৰণে বেজাৰ কৰোঁ, সেইবোৰ শোক বা বেজাৰ কৰিবলগীয়া কথাই নহয়। আমি যিবোৰ কাৰণত দুখ কৰোঁ, যিবোৰৰ কাৰনে মনত বেজাৰ পাওঁ, সেইবোৰৰ কাৰণে জ্ঞানী মানুহে কেতিয়াও বেজাৰ নকৰে। জ্ঞানী মানুহে আনকি আনৰ মৃত্যুৰ কাৰণেও শোক নকৰে।

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাই কৈছে যে মানুহ এজনৰ মৃত্যু হোৱা মানে তেওঁৰ শৰীৰটোৰহে মৃত্যু হয়। কিন্তু মানুহজনৰ আত্মাৰ মৃত্যু নহয়। আত্মাক কোনেও বিনাশ কৰিব নোৱাৰে।

মই কোন? অৰ্জুনৰ এই প্ৰশ্নটোৰ উত্তৰত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, আত্মাৰ বাহিৰে আন কোনো বস্তুৱেই মই নহয়, কিন্তু মোৰ হয়। যেনে মোৰ নাম, মোৰ পৰিচয়, মোৰ ঘৰ, মোৰ পোছাক। কিন্তু সেইবোৰ মই নহয়, মই মানে হ'ল কেৱল আত্মা।

গীতাৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ৰ শ্লোক নং ২০ত কৈছে

ন জায়তে ম্ৰিয়তে ৱা কদাচিন্নায়ং

ভূত্বা ভবিতা ৱা ন ভূয়:।

অজো নিত্য: শ্বাশ্বতো: আয়ম পুৰাণো

ন হন্যতে হন্যমানে শৰীৰে।।

ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল আত্মাৰ কেতিয়াও জন্মও নহয়, কেতিয়াও মৃত্যুও নহয়। আত্মা সদায় আজন্ম, অন্তহীন, শ্বাশ্বত আৰু অমৰ। শৰীৰৰ মৃত্যু হয়, কিন্তু আত্মা অজৰ অমৰ।

আত্মা হ’ল আমাক পৰিচালিত কৰি থকা এটা শক্তি। যিকোনো বস্তু চলিবলৈ যিদৰে শক্তি লাগে, আমাকো এটা শক্তিয়ে চলাই আছে। সেই শক্তিটোৱেই আত্মা। যিদৰে গাড়ী এখন ড্ৰাইভাৰে চলাই থাকে, সেইদৰে মানুহ এজনক চলাই থাকে আত্মাই।ড্ৰাইভাৰজন গাড়ীখনৰ পৰা আঁতৰি দিয়াৰ লগে লগে যিদৰে গাড়ীখনৰ একো কাম নাইকীয়া হয়, সেইদৰে আত্মা আঁতৰি গ’লে শৰীৰৰ একো কাম নাইকীয়া হয়।

গীতাত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, শৰীৰৰ মৃত্যুৰ পিছতো আত্মা জীয়াই থাকে। আত্মা অজৰ অমৰ। আত্মাক কোনো অস্ত্ৰই কাটিব নোৱাৰে, বেজীয়ে বিন্ধা কৰিব নোৱাৰে, জুয়ে পুৰিব নোৱাৰে, পানীয়ে তিয়াব নোৱাৰে, বতাহে উৰুৱাব নোৱাৰে।

আত্মা আৰু মানুহৰ শৰীৰ একে নহয়। মানুহৰ শৰীৰ সৰুৰ পৰা ডাঙৰ হয়, ডেকাৰ পৰা বুঢ়া হয়। কিন্তু শৰীৰৰ ভিতৰত থকা আত্মা সদায় একে থাকে, কেতিয়াও সলনি নহয়। আমি যিদৰে কাপোৰ পুৰণি হলে নতুন কাপোৰ লওঁ, আত্মাই ঠিক সেইদৰে শৰীৰটো পুৰণি হ’লে সেইটো সলাই এটা নতুন শৰীৰলৈ গতি কৰে। আত্মাই শৰীৰ সলনি কৰাটোকে আমি জন্ম আৰু মৃত্যু বুলি কওঁ।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাইছে যে মানুহ মৰিলে শৰীৰটোহে বিনাশ হয়, আত্মা জীয়াই থাকে। মানুহৰ আত্মা যিহেতু অবিনাশী, অমৰ আৰু জন্মহীন, গতিকে কোনেও কাকো মাৰিব নোৱাৰে। কোনো মানুহৰ মৃত্যুত আমি শোক কৰিব নালাগে। কাৰণ মানুহ মৰিলে তেওঁৰ শৰীৰটোহে মৰে, কিন্তু আত্মাটো জীয়াই থাকে। আত্মাটোৱে পুৰণি শৰীৰ এৰি এটা নতুন শৰীৰ ধাৰণ কৰে।

আত্মাটো ক'লৈ যায় সেয়া ঈশ্বৰৰ ইচ্ছা আৰু মানুহৰ কৰ্মফলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। মানুহে যেনে কাম কৰে সেই কাম অনুসৰি পিছৰ জীৱন পায়। সকলোৱে নিজৰ কাম অনুসৰিহে ফল পায়। ভগৱানে ভক্তক সদায় ভাল কাম কৰিবলৈ সহায় কৰে। ভাল কাম কৰা মানুহৰ আত্মাক ভগৱানে পাছৰ জন্মত আগতকৈও ভাল জীৱন দিয়ে।

ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক এই কাৰণেই এই জ্ঞান দিলে যাতে তেওঁ সত্য আৰু ন্যায়ৰ কাৰণে যুদ্ধ কৰাৰ পৰা পিছ হুঁহকি নাহে। অৰ্জুন যিহেতু এজন ক্ষত্ৰিয় আছিল, সেয়েহে ধৰ্ম ৰক্ষাৰ বাবে যুদ্ধ কৰাটো তেওঁৰ কৰ্তব্য। এই কৰ্তব্যৰ পৰা পিছ হুঁহকিলেহে তেওঁৰ পাপ হ'ব।

ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে যে ধৰ্ম আৰু ন্যায়ৰ বাবে যদি যুদ্ধও কৰিবলগীয়া হয়, আৰু সেই যুদ্ধ কৰাটো যদি কৰ্তব্য হয়, তেনেহ’লে সেই যুদ্ধ কৰিবই লাগিব। সেই কৰ্তব্য পালনৰ সময়ত সকলো ধৰণৰ ভয় বা আশংকা, জয় পৰাজয়ৰ চিন্তা মনৰ পৰা আঁতৰাই পেলাব লাগিব। কৰ্তব্য পালন কৰোঁতে কাৰোবাক মাৰিব লগীয়াও হ’ব পাৰে বা নিজেও মৰিবলগীয়া হ’ব পাৰে। কিন্তু কৰ্তব্যৰ পৰা বিচলিত হোৱা উচিত নহয়।

গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, আমি নিজৰ কাম কৰোঁতে কেতিয়াও জয় বা পৰাজয়ৰ কথা ভাবিব নালাগে। সুখ দুখ, লাভ লোকচান, উত্তীৰ্ণ অনুত্তীৰ্ণ একোৰে চিন্তা কৰিব নালাগে।

গীতাৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ৰ ৪৭ নং শ্লোকত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে

কৰ্মণ্যেৱাধিকাৰাস্তে মা ফলেসু কদাচন ।

মা কৰ্মফলহেতুৰ্ভুৰ্মাতে সংগোত্স্ত্ব: কৰ্মণি ।।

এই শ্লোকটোৰ অৰ্থ হ’ল মানুহে ফলৰ কথা চিন্তা নকৰি কেৱল নিজৰ কৰ্তব্য কৰিব লাগে। কেতিয়াও কেৱল ফলাফলৰ বাবে কৰ্ম কৰিব নালাগে বা ফলাফল বেয়া হ’ব বুলি কৰ্ম নকৰাকৈ থাকিব নালাগে। কৰ্ম ভাল হ’লে ভগবান সন্তুষ্ট হয়, ফলাফল ভাল হোৱা নোহোৱাৰ ওপৰত কোনো কথা নাই।

যিবিলাক মানুহ স্থিৰ আৰু নিজৰ কামত মগ্ন হৈ থাকিয়েই আনন্দ পায়, তেওঁলোকৰ কাৰণে ফলাফল ভাল হওক বা বেয়া হওক, কোনো পাৰ্থক্য নাথাকে। তেওঁলোকে জয় আৰু পৰাজয়, সুখ আৰু দুখ দুয়োটাকে একে ধৰণে গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। এই অৱস্থাটোত হেনো মানুহৰ ভগৱানৰ লগত সংযোগ ঘটে। সেয়েহে এই অৱস্থাটোকে যোগ বুলি কোৱা হয়। তেনে যোগী মানুহক সফলতা বা বিফলতা একোৱেই বিচলিত কৰিব নোৱাৰে।

অৰ্জুন শ্ৰীকৃষ্ণক সুধিছিল, "সখা মোক কোৱাচোন সুখ আৰু দুখতো একে অৱস্থাত মানুহ সঁচাকৈয়ে থাকিব পাৰেনে? তেনেদৰে থাকিব পৰা মানুহ কেনেকুৱা, তেওঁলোকৰ লক্ষণ কেনেকুৱা, তেওঁলোকে কেনেকৈ কথা কয়, কেনেকৈ থাকে”?

তেতিয়া শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, সেইসকল মানুহে নিজৰ কামনা বাসনা সকলো ত্যাগ কৰে। তেওঁলোকে নিজৰ মাজতে সন্তুষ্ট হ’ব পাৰে। তেওঁলোকে কেৱল ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পণ কৰে। ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰিব পাৰিলে মানুহৰ জ্ঞান আৰু বুদ্ধি স্থিৰ হয়। তেনে মানুহক স্থিতপ্ৰজ্ঞ বুলি কোৱা হয়। তেনে মানুহে দুখতো বিচলিত নহয় আৰু সুখতো উল্লাসিত নহয়। তেনে মানুহ হ'বলৈ হ'লে পোন প্ৰথমতে আমাৰ সকলো কামনা বাসনা ত্যাগ কৰিব লাগিব। আমি সাহসী আৰু ধৈৰ্যশীল হ'ব লাগিব। আমি আমাৰ খং আৰু অহংকাৰৰ পৰা মুক্তি পাব লাগিব।

কামনা বাসনা বোৰে আমাক কিছু সময়ৰ বাবে মনত তৃপ্তি আৰু আনন্দ দিয়ে। কিন্তু সেই আনন্দ ক্ষণস্থায়ী। সেই আনন্দৰ কাৰণবোৰ আঁতৰি গ'লে আকৌ মনলৈ দুখ আহে। ত্যাগ কৰি যি সুখ পোৱা যায়, সেই সুখ দীৰ্ঘস্থায়ী হয়। আমাৰ মনত যে যিকোনো বস্তু পাবলৈ হেপাহ থাকে, সেই হেপাহখিনি ত্যাগ কৰিব লাগে। এই হেপাহ ত্যাগ কৰিলেহে প্ৰকৃত সুখ পোৱা যায়।

গীতাত আৰু কৈছে, আমি আমাৰ পাঁচ ইন্দ্ৰিয়ক নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব লাগে। চাব নলগা বস্তু চাব নালাগে, শুনিব নলগীয়া বস্তু শুনিব নালাগে, ক’ব নলগীয়া কথা ক’ব নালাগে। শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাইছে, ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ কাৰণে মানুহৰ মনত বাসনা জাগে, বাসনাবোৰ পূৰণ নহ'লে খং উঠে, খং উঠিলে মানুহ মূৰ্খ হৈ পৰে, মূৰ্খ হৈ পৰাৰ কাৰণে ভাল বেয়া সকলো পাহৰি যায়, বুদ্ধি আৰু জ্ঞানশক্তি নাশ হয় আৰু জ্ঞানশক্তি নাশ হোৱা মানুহৰ সৰ্বনাশ হয়। সেই কাৰণে আমি বাসনা, খং আৰু আনৰ প্ৰতি হিংসা ভাৱক মনত প্ৰশ্ৰয় দিবই নালাগে। খং আৰু হিংসা ভাৱ ত্যাগ কৰিব পাৰিলেহে মনলৈ শান্তি আৰু সুখ আহে।

খং আৰু হিংসাৰ ভাৱ ত্যাগ কৰিবলৈ হ’লে আমি আমাৰ চিন্তাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব লাগিব। আমি অন্যায়ৰ প্ৰতিক্ৰিয়াও মন শান্ত কৰি ৰাখি, ধীৰে সুস্থিৰে কৰিব পাৰিব লাগিব, খঙেৰে নহয়। আমাৰ মন শান্ত হৈ থাকিলেহে আমাৰ জ্ঞান আৰু বুদ্ধিয়ে আমাক সহায় কৰিব পাৰে। যি মানুহে ইন্দ্ৰিয় সমূহক সম্পূৰ্ণভাৱে নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব পাৰে তেওঁৰ বুদ্ধি সদায় স্থিৰ হৈ থাকে।

আমি আমাৰ মন আৰু ইন্দ্ৰিয় সমূহক নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিবলৈ হ’লে আমি সদায় ভগৱানৰ ওচৰত প্ৰাৰ্থনা কৰিব লাগিব। আমি সঁচা অন্তৰেৰে ভক্তি কৰিলে ভগৱানে আমাৰ মন শুদ্ধ কৰে, আমাৰ মনৰ বেয়া চিন্তাবোৰ দূৰ কৰে। প্ৰাৰ্থনাই আমাক ভগৱানৰ লগত সংযোজিত কৰে। ভগৱানৰ শক্তি আমাৰ হৃদয়লৈ আহে আৰু আমি অহংকাৰ, হিংসা, খং, ঘৃণা আদি বেয়া ভাববোৰ দমন কৰিবলৈ শক্তি পাওঁ।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ১

 

অৰ্জুন বিষাদ যোগ

বিষাদৰ জৰিয়তেই পাতনি মেলা হৈছে বিশ্বৰ প্ৰথমখন অনুপ্ৰেৰণামূলক গ্ৰন্থৰ (Motivational Book)। এই অনুপ্ৰেৰণামূলক গ্ৰন্থৰ মূল বাণীৰ প্ৰবক্তাজন হৈছে বিশ্বৰ প্ৰথমজন Motivational Speaker ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণ আৰু শ্ৰোতাজন হৈছে তেওঁৰ পৰম বন্ধু আৰু বিশ্বৰ প্ৰথমজন সমৰ নায়ক (War Hero) অৰ্জুন।

সেয়া পাঁচ হাজাৰ বছৰৰো আগৰ কথা

বিশ্বৰ প্ৰথমখন মহাসমৰ কুৰুক্ষেত্ৰৰ ৰণভূমিত সেইসময়ৰ বিশ্বৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ধনুৰ্ধৰ মহাবীৰ অৰ্জুনৰ বিষাদগ্ৰস্থতা আৰু কিংকৰ্তব্যবিমূঢ়তাৰ চিত্ৰৰে আৰম্ভ হৈছে ভাগৱত গীতা। এই মহাগ্ৰন্থৰ প্ৰথম অধ্যায় হ'ল - অৰ্জুন বিষাদ যোগ।

কৌৰৱৰ পিতা ধৃতৰাষ্ট্ৰৰ এফাকি বচনেৰে গীতাৰ সূচনা হৈছে। তেওঁ সহচৰ সঞ্জয়ৰ পৰা কুৰুক্ষেত্ৰত তেওঁৰ সন্তান কৌৰৱসকল আৰু পাণ্ডুপুত্ৰ পাণ্ডৱসকলৰ মাজত হোৱা যুদ্ধৰ বাতৰি জানিব খুজিছে। সঞ্জয়ৰ আছিল দূৰৰ যিকোনো ঘটনাকে চাই থাকিব পৰা অসাধাৰণ ক্ষমতা - যি ক্ষমতাক দিব্যদৃষ্টি বুলি কোৱা হৈছে। টেলিভিছনত চাই খেলৰ চলন্ত বিবৰণী দি থকাৰ দৰে সঞ্জয়ে ৰাজ প্ৰাসাদত বহি বহিয়েই অন্ধ ৰজা ধৃতৰাষ্ট্ৰক যুদ্ধৰ বিষয়ে সকলো কথা কৈ আছিল।

সেইদিনা আছিল যুদ্ধৰ প্ৰথম দিন। সেইদিনা কুৰুক্ষেত্ৰ নামৰ বিশাল পথাৰ এখনত কৌৰৱ আৰু পাণ্ডৱ সকল মুখামুখিকৈ যুদ্ধৰ বাবে সাজু হৈছিল। কৌৰৱৰ পিনে আছিল কৌৰৱ ভাতৃ সকলৰ উপৰিও ভীষ্ম, দ্ৰোণাচাৰ্য, কৃপাচাৰ্য, কৰ্ণ আদিৰ দৰে বীৰ যোদ্ধা। সেইদৰে পাণ্ডৱৰ পিনে আছিল পঞ্চ পাণ্ডৱৰ উপৰিও ধৃষ্টদুম্ন, বিৰাট, সাত্যকি, অভিমন্যু আদিৰ দৰে বীৰ। সেই সময়ত শংখ বজাই যুদ্ধৰ আৰম্ভণি কৰা হৈছিল। সকলোৱে নিজৰ নিজৰ শংখ বজাই যুদ্ধৰ আৰম্ভণি ঘোষণা কৰিছিল।

কুৰুক্ষেত্ৰ বৰ ডাঙৰ ইপাৰ-সিপাৰ ভালদৰে মণিব নোৱৰা পথাৰ আছিল। দূৰৰ পৰা অৰ্জুনে প্ৰতিপক্ষৰ যোদ্ধা সকলক ভালদৰে চিনিব পৰা নাছিল। সেইকাৰণে কৌৰৱৰ পক্ষতনো কোনে কোনে যুদ্ধ কৰিবলৈ আহিছে চাই লবলৈ তেওঁৰ মন গ’ল। অৰ্জুনৰ ৰথৰ সাৰথি আছিল শ্ৰীকৃষ্ণ। অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক অনুৰোধ কৰিলে ৰথখন যেন প্ৰতিপক্ষৰ ওচৰলৈ লৈ যায়। অৰ্জুনৰ কথামতে শ্ৰীকৃষ্ণই ৰথখন চলাই নি দুয়োপক্ষৰ মাজলৈ গৈ ৰখাই দিলে।

অৰ্জুনে দেখিলে তেওঁ যিসকলৰ লগত যুদ্ধ কৰিব লাগিব, সকলোৱে তেওঁৰ অতি পৰিচিত, অতি আপোন মানুহ। কৌৰৱৰ সেনাপতি আছিল ভীষ্ম পিতামহ। তেওঁ আছিল অৰ্জুনৰ অতি আপোন আৰু পৰিয়ালৰ সকলোৰে অতি সন্মানীয় ব্যক্তি। তেওঁৰ কোলাত উঠি অৰ্জুনহঁত ডাঙৰ হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও অৰ্জুনে তেওঁৰ শিক্ষাগুৰু দ্ৰোণাচাৰ্যক দেখা পালে, যিজনে তেওঁক হাতত ধৰি যুদ্ধ কৰিবলৈ শিকাইছিল। অৰ্জুন দ্ৰোণাচাৰ্যৰ আটাইতকৈ প্ৰিয় ছাত্ৰ আছিল। আকৌ দেখা পালে কুলগুৰু কৃপাচাৰ্যক, যিজনৰ আশীৰ্বাদ লৈহে পৰিয়ালত মাংগলিক কাৰ্য অনুস্থিত হৈছিল। লগতে দেখা পালে অনেক সম্বন্ধীয় লোকক যিসকলৰ লগত ওমলি জামলি তেওঁলোক ডাঙৰ দীঘল হৈছিল, যিবোৰ তেওঁৰ সন্মানীয় নতুবা মিত্ৰ আছিল।

অৰ্জুনে ভাবিলে তেওঁ এনে লোক সকলৰ লগত যুদ্ধ কৰিবলৈ ওলাইছে, যিসকলৰ লগত তেওঁৰ কোনো ব্যক্তিগত শত্ৰুতা নাই। পিতামহ, শিক্ষাগুৰু, কুলগুৰুৰ লগতে নিজৰ ভাই, ভতিজা, খুৰা, মামা, বন্ধু সকলক কৌৰৱ বাহিনীত দেখি অৰ্জুনৰ মনটো খুব বেয়া লাগিল। নিজৰ আপোন মানুহবোৰৰ লগত যুদ্ধ কৰিবলগীয়া হোৱা কথাটোৱে তেওঁৰ মনত বৰ আঘাত দিলে। তেওঁৰ মুখ শুকাই গ’ল, হাত ভৰি কঁপিবলৈ ধৰিলে, হাতৰ ধনুখন পৰি যাওঁ যাওঁ হ’ল। তেওঁ শ্ৰীকৃষ্ণক ক’লে যে নিজৰ পৰিয়ালৰ মানুহক হত্যা কৰি লাভ কৰা ৰাজ্য তেওঁক নালাগে। পৰিয়ালৰ আপোনজন, পূজনীয় জনক, গুৰুজনক হত্যা কৰি তেওঁ পাপৰ ভাগী হ’বলৈ নিবিচাৰে। এনে পাপ কৰিলে তেওঁ নৰকগামী হ’ব লাগিব। তাতকৈ তেওঁ যুদ্ধ নকৰাকৈ কৌৰৱৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পন কৰি উভতি যাবলৈ ভাল পাব।

অৰ্জুন সেই সময়ৰ বিশ্বৰ শ্ৰেষ্ঠ ধনুৰ্ধৰ বীৰ আছিল। তেওঁৰ সাৰথি হৈ আছিল স্বয়ং ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণ। তথাপিও অৰ্জুনৰ মন বিচলিত হৈছিল। তেওঁ অতি আবেগিক আৰু অনুভূতিপ্ৰবন হৈ পৰিছিল আৰু যুদ্ধ কৰাৰ মানসিক শক্তি হেৰুৱাই পেলাইছিল। গতিকে দেখা যায়যে মনক নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব নোৱাৰিলে আৰু আবেগেৰে পৰিচালিত হ'লে অৰ্জুনৰ দৰে শক্তিশালী মানুহো অতি দুৰ্বল হৈ পৰিব পাৰে। আবেগ বৰ্জন কৰিব নোৱাৰিলে কৰিবলগীয়া কামবোৰো মানুহে কৰিব নোৱৰা হয়।

শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক যুদ্ধক্ষেত্ৰত এনে ভয়াতুৰ হৈ পৰাৰ বাবে ককৰ্থনা কৰিলে। তেওঁ অৰ্জুনক বুজালে যে অৰ্জুনৰ দৰে এজন বীৰৰ বাবে ইমান আবেগিক আৰু দুৰ্বল হোৱাটো শোভা নাপায়। তেওঁ অৰ্জুনক ক’লে যে সত্য আৰু ন্যায়ৰ বাবে যুদ্ধ কৰাটো প্ৰতিজন মানুহৰ কৰ্তব্য।

কিন্তু অৰ্জুন শ্ৰীকৃষ্ণৰ কথাত সহজতে পতিয়ন নগ’ল। তেওঁ ধনু কাঁড় সামৰি ৰথত বহি দিলে। তেওঁ ক’লে যে পিতামহ ভীষ্ম, কুলগুৰু কৃপাচাৰ্য আৰু তেওঁৰ গুৰু দ্ৰোণাচাৰ্যৰ লগত যুদ্ধ কৰাৰ কথা তেওঁ সপোনতো ভাবিব নোৱাৰে। তেওঁ এই কথা ভাবি বিচলিত হৈ পৰিল যে নিজৰ আপোন জন, পূজনীয় জনক হত্যা কৰি যুদ্ধত জয়ী হ'লেও সেই বিজয়ে তেওঁক কেতিয়াও আনন্দ দিব নোৱাৰে। তেনেকৈ বিজয় লাভ কৰাতকৈ যুদ্ধ নকৰাই ভাল।

কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত ভগ্ন মনোবল আৰু আবেগ জৰ্জৰিত হৈ পৰিস্থিতিৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰি যুঁজাৰ আগতেই পৰাজয় স্বীকাৰ কৰি লোৱা অৰ্জুনক যুদ্ধৰ কাৰণে প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই গোৱা উপদেশমূলক গীতকে মদ্ভাগৱত গীতা বোলা হয়। আন কথাত ক'বলৈ গ'লে গীতা হ'ল Song of the Lord...

গীতাৰ প্ৰথম অধ্যায়ত অৰ্জুনৰ মনৰ বেজাৰৰ কথা কোৱা হৈছে। বেজাৰৰ আন এটা নাম হ'ল বিষাদ। সেই কাৰণে এই প্ৰথম অধ্যায়ক বিষাদ যোগ বোলা হয়। এই বিষাদ যোগত ৪৭ টা শ্লোক আছে। এই অধ্যায়ত প্ৰতিটো শ্লোকত অৰ্জুনৰ মনত জাগি উঠা বিষাদৰ ভাৱ প্ৰকট হৈ উঠিছে।