গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ১৬

ভাল মানুহ হোৱাৰ উপায়

আমি বাস কৰা সমাজত থকা মানুহবোৰৰ কিছুমান ভাল আৰু কিছুমান বেয়া। একে সমাজত, একে পৰিৱেশত আনকি একে পৰিয়ালত থকা কিছুমান মানুহ ভাল আৰু কিছুমান মানুহ বেয়া কেনেকৈ হয়?

গীতাত কৈছে, মানুহ ভাল বা বেয়া হয় তেওঁলোকৰ গাত থকা গুণৰ বাবে। কিছুমান মানুহৰ গাত দৈৱ গুণ থাকে আৰু কিছুমান মানুহৰ গাত আসুৰিক গুণ থাকে। এই গুণবোৰেই মানুহ এজনক দেৱতাসদৃশ বা অসুৰসদৃশ কৰিব পাৰে।

গীতাৰ ষষ্ঠদশ অধ্যায়ক কোৱা হয় দৈৱাসুৰসম্পদবিভাগ যোগ। অৰ্থাৎ দেৱতা আৰু অসুৰৰ লক্ষণ আৰু গুণাগুণ সমূহ ইয়াত আলোচনা কৰা হৈছে।

দৈৱ গুণ হ’ল সেইবোৰ গুণ যিবোৰে মানুহক দেৱতাৰ দৰে কৰি তোলে। যিবোৰ মানুহে সদায় ভক্তিভাৱেৰে ভগৱানৰ স্মৰণ কৰে, মন নিৰ্মল কৰি ৰাখে, নিজৰ ইন্দ্ৰিয় সমূহ সদায় দমন কৰি ৰাখে, কোনো কথা বা কামেৰে আনক কষ্ট নিদিয়ে, কেতিয়াও পৰনিন্দা নকৰে, নিজৰ অপকাৰ কৰা জনৰ প্ৰতিও খং নকৰে, সদায় ক্ষমাশীল আৰু ধৈৰ্যশীল হয়, সদায় সহজ সৰল অহংকাৰ শূণ্য জীৱন যাপন কৰে তেওঁলোক হ’ল দৈৱগুণ সম্পন্ন মানুহ। এনেবোৰ গুণক সাত্বিক গুণ বুলিও কোৱা হয়। মানুহৰ গাত দেখা পোৱা এই গুণ সমূহেই দৈৱ গুণ।

আনহাতে, যিবোৰ গুণে মানুহক অসুৰৰ দৰে কৰি তোলে সেইবোৰেই হৈছে আসুৰিক গুণ। দম্ভ, দৰ্প, অভিমান, ক্ৰোধ, ৰুক্ষতা আৰু অজ্ঞতা এইবোৰেই হ’ল আসুৰিক গুণ। এইবোৰ মানুহ অলপ শিক্ষা বা ধন আহৰণ কৰিয়েই দাম্ভিক আৰু অহংকাৰী হৈ পৰে। নিজে সন্মানৰ যোগ্য নোহোৱা স্বত্বেও আনৰ পৰা সন্মান দাবী কৰে। সৰু সৰু কথাতে খং কৰে, আনৰ লগত ৰুক্ষভাৱে কথা কয়, আৰু নিজৰ ইচ্ছা মতে নিজৰ ইন্দ্ৰিয় বোৰক তুষ্ট কৰিবলৈ কাম কৰে। ৰাজসিক আৰু তামসিক গুণৰ প্ৰভাৱতে মানুহে এনে আসুৰিক প্ৰবৃত্তি প্ৰদৰ্শন কৰে।

অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক প্ৰশ্ন কৰিলে, কিছুমান মানুহৰ গাত দৈৱ গুণ আৰু কিছুমানৰ গাৰ আসুৰিক গুণ কিয় থাকে?

শ্ৰীকৃষ্ণই বুজাই দিলে, মানুহে নিজৰ কৰ্মফল অনুসৰি মৃত্যুৰ পিছতো এই পৃথিৱীত পুনৰ জনম লয়। মানুহে পূৰ্ব জন্মৰ গুণ আৰু কৰ্মৰ ফল লৈ নতুন জন্ম লাভ কৰে। সেয়েহে কিছুমান মানুহৰ গাত দৈৱ গুণ আৰু কিছুমানৰ গাত আসুৰিক গুণ দেখা পোৱা যায়।

অৰ্জুনে আকৌ সুধিলে, দৈৱ গুণ আৰু আসুৰিক গুণৰ মানুহ কাৰ ঘৰত জন্ম ল’ব, সেইবোৰ কেনেকৈ নিৰ্ণয় হয়?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, পিতৃ মাতৃ যেতিয়া সাত্বিক ভাৱপন্ন হয় আৰু তেওঁলোকে ঈশ্বৰক চিন্তা কৰি সন্তানৰ কামনা কৰে, তেওঁলোকে দৈৱ গুনসম্পন্ন সন্তান লাভ কৰে। আকৌ পূৰ্ব জন্মত যিসকলে কৰ্মৰ দ্বাৰা দৈৱগুণসমূহ আয়ত্ব কৰিব পাৰিছে, তেওঁলোকেই এনে সাত্বিক ভাৱাপন্ন পিতৃ মাতৃৰ সন্তানৰ ৰূপত জন্ম হয়। জন্মৰ সময়ত দৈৱ গুণসম্পন্ন নহ’লেও সাত্বিক পিতৃ মাতৃৰ ঘৰত ওপজা সন্তানে লাহে লাহে দৈৱ গুন সমূহ আয়ত্ব কৰিবলৈ লয়।

আনহাতে যিসকল পিতৃ মাতৃয়ে লাহ বিলাহ, আমোদ প্ৰমোদত জীৱন যাপন কৰে, যিসকলে সাত্বিক কৰ্মলৈ পিঠি দি ৰাজসিক আৰু তামসিক কৰ্মত মত্ত হয়, যিসকলে সন্তানৰ কামনা কৰোঁতে ঈশ্বৰৰ চিন্তা সমূলি নকৰে, তেওঁলোকে আসুৰিক গুণসম্পন্ন সন্তান লাভ কৰে। আকৌ তেনে পিতৃ মাতৃৰ ঘৰত ওপজা সন্তানে লাহে লাহে অধিক আসুৰিক গুণ আয়ত্ব কৰিবলৈ কয়।

যিবিলাক মানুহে সমাজৰ নীতি নিয়ম মানি চলিব নিবিচাৰে, নিজৰ ইচ্ছা মতেই কৰ্ম আৰু অপকৰ্মবোৰ কৰি যায়, কোনো কাম নিকা মনোভাৱেৰে নকৰে, সদাচাৰী আৰু সত্যবাদী নহয়, সেইবোৰকে গীতাত আসুৰিক মনোভাৱৰ মানুহ বোলা হৈছে।

গতিকে আমি যদি কোনো আসুৰিক গুণসম্পন্ন মানুহক লগ পাওঁ, এই কথা বুজিব লাগিবযে সেইজন মানুহে আচলতে পূৰ্ব জন্মৰ কৰ্মৰ ফল ভোগ কৰিছে। তেওঁ ডাঙৰ দীঘল হোৱা পৰিয়ালৰ পৰাও তেওঁ কিছুমান আসুৰিক গুণ আয়ত্ব কৰিছে। তেওঁ দৈৱ গুণ আয়ত্ব কৰিবলৈ সুবিধা পোৱা নাই। আমি এইখিনি কথা বুজি পালে আমাৰ তেওঁৰ প্ৰতি খং নুঠে, পুতৌহে জাগিব।

কিছুমান মানুহে ভগৱানক নামানে, কাৰণ তেওঁলোকে নিজৰ মাজতোযে ভগৱানৰ অংশ আছে এই কথা মানি ল’ব নোৱাৰে। আত্মাৰ বিষয়ে আৰু আত্মা পৰমাত্মাৰ সম্বন্ধৰ বিষয়েও তেওঁলোক তেনেই অজ্ঞ। তেওঁলোকে নিজকে সৰ্বশক্তিমান আৰু কেতিয়াবা ঈশ্বৰ বুলিও ভাবিবলৈ লয়।

তেওঁলোকে এই পৃথিৱীত যিমান আমোদ প্ৰমোদ, ৰং ৰহইচ আছে, সকলো উপভোগ কৰিব বিচাৰে। তেওঁলোকে বিশাল ধন সম্পত্তিৰ গৰাকী হ’বলৈ অহৰহ মনোবাঞ্ছা কৰে। ইন্দ্ৰিয়ক সন্তুষ্ট কৰিবলৈ তেওঁলোক আন প্ৰাণী বা আন মানুহৰ প্ৰতি নিৰ্মম হ’বলৈকো কুণ্ঠাবোধ নকৰে। এনেবিলাক মানুহেই তেওঁলোকৰ আসুৰিক প্ৰবৃত্তিৰ বাবে কিছুমান ভয়ংকৰ কামত লিপ্ত হয়। তেওঁলোকৰ এনে কামৰ বাবে আন মানুহে বহুত কষ্ট পায়। এনে লোকসকলৰ বাবেই সমাজৰ বহুতো ক্ষতি হয়।

অৰ্জুনে সুধিলে, আসুৰিক প্ৰবৃত্তিৰ মানুহে তেওঁলোকৰ কাৰণে শাস্তি পায়নে?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, কৰ্মৰ ফল সকলোৱে ভোগ কৰিবই লাগিব। কোনেও সাৰি যাব নোৱাৰে। আসুৰিক গুনসম্পন্ন মানুহে দম্ভ, অহংকাৰ, মিথ্যাচাৰ, কামভাৱ আদিৰ কবলত পৰি ইন্দ্ৰিয়বিলাকৰ বশ হৈ পৰে আৰু নানান অপকৰ্মত লিপ্ত হয়। তেওঁলোকে ইন্দ্ৰিয়ৰ পৰিতৃপ্তিকে জীৱন বুলি ভাবিবলৈ লয়। ইয়াৰ ফলত জীৱনৰ অন্তিম দিনলৈ তেওঁলোকৰ দুশ্চিন্তাৰ ওৰ নপৰে। মৃত্যুৰ পিছতো তেওঁলোকে পুনৰ জন্ম লৈ আকৌ কষ্ট ভোগ কৰে।

অৰ্জুনে জানিব খুজিলে, তেনে মানুহবোৰে বুজি নাপায় নেকিযে তেওঁলোকে কৰা বেয়া কামৰ কাৰণে তেওঁলোকে শাস্তি পাব লাগিব?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, আসুৰিক প্ৰকৃতিৰ মানুহবোৰৰ সেই চেতনাবোধ হেৰাই যায়। ধন সম্পত্তি, টকা পইছা, আমোদ প্ৰমোদৰ পিছে পিছে তেওঁলোক লৱৰি ফুৰে। তেওঁলোকে নিজৰ যিখিনি ধন সম্পত্তি আছে, সেইখিনিত কেতিয়াও সন্তুষ্ট নহয়। তেওঁলোকে সদায় আৰু অধিক ধন সম্পত্তি আহৰণৰ সপোন দেখি থাকে আৰু সৎ আৰু অসৎ দুয়োটা উপায়েৰে ধন গোটাই সম্পত্তিৰ পাহাৰ গঢ়ে। সজ উপদেশ দিয়া লোকসকলকো তেওঁলোকে শত্ৰুজ্ঞান কৰে। তেওঁলোকে নিজকে আনতকৈ চহকী, শক্তিশালী আৰু সুখী বুলি ভাবে। তেওঁলোকে পূজা পাতল আৰু যজ্ঞ কৰি, দান দক্ষিণা দি মনক প্ৰবোধ দিয়ে যদিও ঈশ্বৰৰ ওচৰ চাপিব নোৱাৰে। অজ্ঞান অন্ধকাৰে তেওঁলোকক সদায় মোহাচ্ছন্ন কৰি ৰাখে আৰু সদায় চৰম দুশ্চিন্তাত বিভ্ৰান্ত হৈ, মোহৰ জালত আবদ্ধ হৈ দিন নিয়ায়।

গীতাৰ ষষ্ঠদশ অধ্যায়ৰ ১৯ নং শ্লোকত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক কৈছে –

তানহং দ্বিষত: ক্ৰুৰান্‍ সংসাৰেষু নৰাধমান্‍।

ক্ষিপাম্যজস্ৰমশুভানুনাসুৰীষেৱ য়োনিষু।।

অৰ্থাৎ সেই আসুৰিক গুণসম্পন্ন নৃশংস আৰু নৰাধমহঁতক ভগৱানে চিৰকাললৈ জন্ম মৃত্যুৰ চক্ৰলৈ ঠেলি দিয়ে আৰু তেওঁলোকে বাৰে বাৰে আসুৰিক প্ৰকৃতিৰ মানুহৰ ঘৰতে জন্ম লৈ দুখ কষ্ট ভোগ কৰে। বাৰে বাৰে আসুৰিক স্বভাৱ পাই এই জীৱাত্মাবোৰে কেতিয়াও ভগৱানৰ ওচৰ চাপিব নোৱৰা হয়।

অৰ্জুনে সুধিলে, আসুৰিক স্বভাৱৰ মানুহে আকৌ ভাল মানুহ হ’ব নোৱাৰে নেকি? তেওঁলোকে কেতিয়াও মুক্তি পাব নোৱাৰে নেকি?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, মানুহে আসুৰিক গুণৰ ঠাইত দৈৱ গুণৰ সাধনা কৰিবলৈ ল’লে নিশ্চয় মুক্তিৰ পথ বিচাৰি পাব। গীতাত ইয়াৰ এক অতি সহজ উপায়ৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। আসুৰিক স্বভাৱৰ মানুহে নিজকে সংশোধন কৰিবলৈ হ’লে মূলত: তিনিপ্ৰকাৰৰ বেয়া গুণৰ পৰা নিজকে সংশোধন কৰিব লাগিব। সেইকেইটা হৈছে কাম, ক্ৰোধ আৰু লোভ। কাম হৈছে মনৰ মাজত থকা কামনা বাসনা, যিবোৰ তৃপ্ত হোৱাটো মানুহে বিচাৰে। সেইখিনি তৃপ্ত নহ’লে মানুহৰ মনত ক্ৰোধ জাগি উঠে। আকৌ কামনা বাসনা তৃপ্ত হ’লে মানুহৰ সেই বিষয়ৰ প্ৰতি মনত মোহ আৰু লোভ ওপজে। সেয়ে এই তিনিটাৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাব পাৰিলেই আসুৰিক গুণৰ ঠাইত দৈৱ গুণে লাহে লাহে খোপনি পোতে।

দৈৱগুণসম্পন্ন মানুহৰ গাত বহুতো ভাল গুণ থাকে। কিন্তু তেওঁলোকো যদি যদি কাম, ক্ৰোধ আৰু লোভৰ কবলত পৰে, তেওঁলোকৰ ভাল গুণসমূহো ক্ষয় হ’বলৈ ধৰে। সেইকাৰণে গীতাত কাম, ক্ৰোধ আৰু লোভক নৰকৰ দুৱাৰ বুলি কৈছে। যিবোৰ মানুহে এই তিনিখন দুৱাৰেৰে প্ৰৱেশ কৰে, অৰ্থাৎ কাম, ক্ৰোধ আৰু লোভৰ বশৱৰ্তী হয়, তেওঁলোকৰ মাজত আসুৰিক গুণ সমূহে খোপনি পোতে আৰু জীৱন দুৰ্বিসহ কৰি তোলে।

গীতাৰ ষষ্ঠদশ অধ্যায়ৰ শ্লোক নং ২৪ত কোৱা হৈছে –

তস্মাচ্ছাস্ত্ৰং প্ৰমাণং তে কাৰ্য়াকাৰ্য়ৱ্যৱস্থিতৌ।

জ্ঞাত্বা শাস্ত্ৰৱিধানোক্তং কৰ্ম কৰ্তুমিহাৰ্হসি।।

অৰ্থাৎ আমি দৈৱ গুণৰ বিকাশ কৰিবলৈ হ’লে শাস্ত্ৰৰ কথা মানি চলিব লাগিব। মানুহৰ কৰ্তব্য আৰু অকৰ্তব্য নিৰ্ধাৰণ কৰিবৰ বাবে শাস্ত্ৰই হ’ল একমাত্ৰ উপায়। যিদৰে মেছিন এটা ভালদৰে চলাবলৈ সেই মেছিনটোৰ নিৰ্দেশ-পুস্তিকা বা মেনুৱেল খন মতে কাম কৰিব লাগে, সেইদৰে আমাৰ জীৱনটো ভালদৰে চলিবলৈ হ’লেও আমি শাস্ত্ৰই দিয়া দিহামতে চলিব লাগে। ইয়াত পৰোক্ষভাৱে আমাক গীতাৰ কথা সকলো সময়তে মানি চলিবলৈ শ্ৰীকৃষ্ণই উপদেশ দিছে। গীতাৰ মূল কথাই হ’ল ভগৱানৰ প্ৰতি ভক্তি আৰু ভগৱানৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পন। আমি কেৱল এই দুটা কথা মনত ৰাখিলে আমি আসুৰিক গুণ সমূহৰ পৰা আঁতৰি থাকিব পাৰিম।

গীতাৰ ষষ্ঠদশ অধ্যায়ত ইয়াকে কৈছেযে, ভগৱানৰ ভক্ত এজনৰ মাজলৈ আপোনা আপুনি দৈৱ গুণ আহিবলৈ লয়। সেয়েহে আমি সদায় সকলো কামতে ভক্তিভাৱেৰে ভগৱানক স্মৰণ কৰিব লাগে। যেতিয়াই কাৰোবাৰ আচৰণে আমাক অসন্তুষ্ট কৰে, মনত খং তোলে, তেতিয়াই আমি ভাবিব লাগেযে মানুহজনৰ মাজত থকা আসুৰিক গুণসমূহেহে তেওঁক এনে আচৰণ কৰিবলৈ প্ৰৰোচিত কৰিছে।

2Sanjib Handique and Smriti Rekha Goswami

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ১৫

ওলোটা গছৰ ৰহস্য

গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ত এজোপা বৰ অদ্ভূত বটগছৰ কথা কৈছে যিজোপা গছৰ শিপা ওপৰৰ পিনে আৰু ডাল পাতবোৰ তলৰ পিনে থাকে।

প্ৰশ্ন হয়, এনেকুৱা ওলোটা গছ থাকিব পাৰেনে? গীতাত কি প্ৰসংগত বাৰু এনে এজোপা অদ্ভূত গছৰ কথা কোৱা হৈছে?

পুখুৰীৰ পানীত বিপৰীত পাৰৰ বটগছ এজোপাৰ প্ৰতিবিম্ব আমি এনেকৈ দেখা পাওঁযে পানীত ডাল পাতবোৰ তলৰ পিনে আৰু শিপাবোৰ ওপৰৰ পিনে থাকে। পানীত প্ৰতিবিম্ব দেখাৰ কাৰণেই আমাৰ ভ্ৰম হয় যে গছজোপা ওলোটা। মানুহৰ জীৱনতো এনে ভ্ৰম হয়। এনে ভ্ৰমেই হ’ল মায়া।

গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনকো এনে ওলোটা গছৰ কথা কৈছে। অৰ্জুনে জানিব খুজিলে গছৰ শিপা ওপৰলৈ আৰু ডাল পাতবোৰ তললৈ থকা গছৰ প্ৰকৃত অৰ্থ কি।

শ্ৰীকৃষ্ণই বুজাই দিলে, গছৰ শিপা ওপৰলৈ আৰু ডাল পাতবোৰ তললৈ থকা গছজোপাই হ’ল সংসাৰ বৃক্ষ আৰু এয়াই হ’ল মায়া। এই গছজোপাৰ শিপা ওপৰৰ পিনে থাকে মানে ইয়াকে বুজোৱা হৈছেযে, গছে যিদৰে জীৱন ধাৰণৰ শক্তি শিপাৰ সহায়েৰে মাটিৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰে, সেইদৰে এই সংসাৰতো মানুহে জীয়াই থকাৰ শক্তি ভগৱানৰ পৰা আহৰণ কৰে। এই শক্তি যিহেতু ওপৰৰ পৰা আহে, সেইবাবে শিপা ওপৰলৈ দেখুওৱা হৈছে।

এই গছজোপাৰ পাতবোৰে আমাৰ ইন্দ্ৰিয় বোৰক বুজায়। কাৰণ গছে পাতৰ সহায়ত নিজৰ খাদ্য প্ৰস্তুত কৰাৰ দৰে ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ দ্বাৰাই মানুহে নিজৰ লাগতিয়াল কাম কাজ কৰে।

গছৰ ডালবোৰ হ’ল ইন্দ্ৰিয়বোৰে আমাৰ হতুৱাই কৰোৱা কাম। আমাৰ মনৰ কামনা বাসনাবোৰ হ’ল গছজোপাৰ ঠাল ঠেঙুলি। গছৰ ঠাল ঠেঙুলিবোৰ যিদৰে প্ৰসাৰিত হৈ যায়, আমাৰ কামনা বাসনাবোৰো দিনে দিনে প্ৰসাৰিত হৈ থাকে।

এইখিনিতে প্ৰশ্ন হয় গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই এনে এবিধ অদ্ভূত বটগছৰ প্ৰসংগ কিয় আনিলে?

মানুহৰ জীৱনৰ প্ৰকৃত পথ দেখুৱাবলৈহে শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাত এই বটগছজোপাৰ উদাহৰণ দিছে। আমাৰ মনৰ কামনা বাসনাবোৰে গছৰ ঠাল ঠেঙুলিৰ দৰে সদায় বাঢ়ি গৈ থাকে। সদায় নতুন নতুন বস্তুৰ প্ৰতি আমাৰ মোহ ওপজে। এই মোহেই আমাক ভগৱানৰ পৰা আঁতৰাই তললৈ লৈ যায় আৰু আমাৰ ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ দ্বাৰা আমাৰ দ্বাৰা নকৰিব লগীয়া কাম কৰোৱায়। আমাৰ ইন্দ্ৰিয়বোৰ গছৰ পাতৰ দৰে, কাৰণ এই ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ যোগেদিয়েই আমি এই জগতৰ সকলো ভাল বেয়া অনুভৱ কৰোঁ। আমাৰ কামনা বাসনাবোৰ আৰু ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ সংযোগ দেখুৱাবলৈ গছৰ ডালবোৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে, কাৰণ কামনা বাসনাবোৰেই ইন্দ্ৰিয়বোৰৰ হতুৱাই ভাল বা বেয়া কাম কৰোৱায়।

মানুহৰ মনত থকা অতৃপ্ত কামনা বাসনাবোৰে ইন্দ্ৰিয়ৰ হতুৱাই মানুহক কিদৰে নকৰিবলগীয়া কামত লিপ্ত কৰায় আৰু মানুহক অধোগামী কৰে তাকেই বুজাবলৈ গীতাত এই অদ্ভূত গছজোপাৰ কথা কোৱা হৈছে। যিদৰে গছ এজোপাৰ পাত, ঠাল ঠেঙুলি কিমান বাঢ়িছে আমি তত্ক্ষণাত ধৰিব নোৱাৰো, সেইদৰে আমাৰ কামনা বাসনাবোৰে আমাৰ কৰ্মক কিমান দূৰ প্ৰভাৱিত কৰিছে, আমাক নৈতিক ভাৱে কিমান অৱনমিত কৰিছে সেই কথা আমি গম নাপাওঁ। ঠাল ঠেঙুলিৰে বাঢ়ি অহা গছ এজোপাৰ ঘাই শিপাডাল বিচাৰি নোপোৱাৰ দৰে আমি আমাৰ জীৱনৰ মূল আধাৰ ভগৱানৰ নাম লবলৈকো আমি পাহৰি যাওঁ। আমি গছ এজোপাৰ ডাল, পাত, ঠাল ঠেঙুলিবোৰ চাই মোহগ্ৰস্থ হৈ থকাৰ দৰে এই পাৰ্থিৱ জগতৰ সুখ সুবিধাবোৰ উপভোগ কৰিয়েই আমি আমাৰ জীৱন পাৰ কৰি দিওঁ।

অৰ্জুনে সুধিলে, এই গছজোপাৰ উদাহৰণৰ পৰা সাধাৰণ মানুহে কি শিকিব পাৰে?

শ্ৰীকৃষ্ণই বুজাই দিলে, আমি গছ এজোপাৰ ডাল পাত, ঠাল ঠেঙুলিৰ পৰা মোহ আতঁৰাই গছজোপাৰ গুৰিটো বা ঘাইশিপাডালৰ যত্ন ল’ব লাগে, তেতিয়াহে গছজোপা দীৰ্ঘায়ু হয়। গছৰ ঘাই শিপা যদি অনাদৰত পঁচি যায়, তেতিয়া যিমানেই সুন্দৰ নহওক কিয়, গছজোপা বাগৰি পৰে। সেইদৰে আমিও আমাৰ জীৱনৰ সুখ সুবিধাবোৰত বুৰ গৈ নাথাকি আমি ভগৱানৰ নাম ল’ব লাগে, ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰিব লাগে। ভগৱানক পাহৰি আমোদ প্ৰমোদত জীৱন পাৰ কৰিলে সেই জীৱনৰ একো মূল্য নাথাকে।

বটগছৰ উদাহৰণৰ পৰা এই কথা ক’ব খোজা হৈছেযে, ভগৱানেই মানুহৰ জীৱনৰ ঘাইশিপা।

গীতাত ভগৱানে নিজেই কৈছে ‘অহং সৰ্ৱস্য প্ৰভৱ:’, অৰ্থাৎ ময়েই সকলো সৃষ্টিৰ, সকলো উত্পত্তিৰ মূল। যেনেদৰে ঘাইশিপাডাল গছ এজোপাৰ উত্পত্তিৰ মূল, সেইদৰে ভগৱানেই আমাৰ জীৱনৰ উত্পত্তিৰ মূল। সেয়েহে ভগৱানেই মানুহৰ জীৱনৰ ঘাইশিপা। সেয়েহে আমি নিজকে ভগৱানৰ ওচৰত আত্ম সমৰ্পন কৰিব লাগে।

ভগৱানৰ ওচৰত আত্ম সমৰ্পন কৰিবলৈ হ’লে আমাৰ কোনো প্ৰকাৰৰ গৰ্ব বা অহংকাৰ থাকিব নালাগিব। আমি এই কথা অনুভৱ কৰিব লাগিবযে আমি যিবোৰ সা-সম্পত্তি, নাম-সন্মান, মান-যশ লাভ কৰোঁ, এই আটাইবোৰৰে গৰাকী হ’ল ভগৱান। আমাৰ ওচৰত যিবোৰ পাৰ্থিৱ বস্তু আছে সেইবোৰৰ গৰাকী আমি নিজেই বুলি ভ্ৰম বা ভুল ধাৰণা লৈ থাকোঁ। সেইবোৰৰ গৰাকীওযে ভগৱানহে সেই কথা আমি হাড়ে হিমজুৱে উপলব্ধি কৰিব পাৰিব লাগিব। মনত সুখ সুবিধা, আনন্দ বিলাসৰ আশা কৰি থাকিলেও ভগৱানৰ ওচৰত সমৰ্পন কৰিব নোৱাৰোঁ। যেতিয়াই আমি এই কথা মানি ল’ম যে ভগৱানৰ কৃপা অবিহনে আমাৰ একোৱেই নাই, তেতিয়াই আমি ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰিব পাৰিম।

গীতাত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, মানুহে নিজৰ মন বৈষয়িক সুখ আনন্দ প্ৰমোদৰ পৰা আঁতৰাই আনিবলৈ সদায় চেষ্টা কৰি থাকিব লাগে। সাময়িক আমোদ প্ৰমোদেযে আমাক চিৰস্থায়ী আনন্দ দিব নোৱাৰে সেই কথা আমি জানিব লাগে। নিজৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰিব লাগে। সকলো কামনা বাসনা বিসৰ্জন দি, নিজৰ সুখ সুবিধা, সা সম্পত্তিৰ প্ৰতি মোহ বিসৰ্জন দিব পৰাজনেই আধ্যাত্মিক জ্ঞান আৰু পৰম আনন্দৰ অধিকাৰী হয়।

গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ৰ ১১ নং শ্লোকত কোৱা হৈছে –

য়তন্তো য়োগিনশ্চৈনং পশ্যন্ত্যাত্মন্যৱস্থিতম্‍।

য়তন্তোত্পকৃতাত্মানো নৈনং পশ্যন্ত্যচেতস: ।।

ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল আত্মজ্ঞান বা নিজৰ বিষয়ে থকা জ্ঞানেই আটাইতকৈ মহৎ জ্ঞান। নিজৰ অন্তৰৰ মাজত ভগৱানক বিচাৰি পোৱাজনেই আটাইতকৈ জ্ঞানী, আটাইতকৈ সফল যোগী। তেওঁ সাময়িক সুখ-দুখ, আনন্দ বেজাৰ আদি ভাৱৰ পৰা মুক্ত হৈ পৰম সন্তুষ্টি অনুভৱ কৰে। এই সন্তুষ্টিয়েই তেওঁক নিজৰ কৰ্তব্য হেলাৰঙে কৰি যাবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে। আনহাতে নিজৰ মাজত ভগৱানক বিচাৰি নোপোৱাজনে অনেক বাহ্যিক জ্ঞান লাভ কৰিলেও, অনেক সুখ সুবিধাৰে জীৱন অতিবাহিত কৰিলেও কেতিয়াও সন্তুষ্ট হ’ব নোৱাৰে।

বৰ আচৰিত কথাযে কিছুমান মানুহে সকলো সুখ সুবিধা পায়ো সন্তুষ্ট নহয়, আৰু কিছুমানে সকলো সুখ সুবিধা ত্যাগ কৰিও সন্তুষ্ট হয়।

গীতাত বাৰে বাৰে কোৱা হৈছে, আমি যিবোৰ সা-সুবিধা, আমোদ-প্ৰমোদ, লাহ-বিলাহৰ যোগেদি সুখী হোৱাৰ আশা কৰোঁ, সেইবোৰ গছৰ ডাল পাতৰ দৰে ক্ষণস্থায়ী। যেনেদৰে এখন চিনেমা চাই কেৱল চিনেমাখন শেষ নোহোৱালৈহে আনন্দ লাভ কৰিব পাৰি, সেইদৰে আমোদ প্ৰমোদৰ পৰা পোৱা সকলো আনন্দই এসময়ত শেষ হৈ যায়। কিন্তু সকলো আমোদ প্ৰমোদৰ পৰা আঁতৰত থাকি ভগৱানৰ চিন্তা কৰি যি আনন্দ পোৱা যায়, সেই আনন্দৰ শেষ নাই। বাহ্যিক আমোদ প্ৰমোদৰ পৰা আঁতৰত নিজৰ মনৰ মাজত বিচাৰি পোৱা আনন্দক আধ্যাত্মিক আনন্দ বোলা হয়। আমি তেনে আনন্দকে পাবলৈ সদায় চেষ্টা কৰিব লাগে।

অৰ্জুনে সুধিলে, তেনে আনন্দ সকলোৱে পাব নোৱাৰে নেকি?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, কথাবোৰ শুনিবলৈ সহজ। কিন্তু কাৰ্যক্ষেত্ৰত ইমান সহজ নহয়। আমি সকলোৱে জানো, কামৰ ফল আশা নকৰি, ভগৱানৰ ওচৰত সকলো সমৰ্পন কৰি নিজৰ কৰ্তব্য কৰি যাব লাগে। কিন্তু আমি সকলো জানিও তেনে কৰিব পাৰোঁ জানো? সেইদৰে মনত কোনো সংশয় নৰখাকৈ পৰম পুৰুষ পৰমেশ্বৰ ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰাজনেই প্ৰকৃত জ্ঞানী বুলি আমি জানো। কিন্তু প্ৰকৃততে আমি নিজকে সম্পূৰ্ণভাৱে ভগৱানৰ ওচৰত সমৰ্পন কৰিব পাৰোঁ জানো?

গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ত কোৱা হৈছে যে, যিজনে নিজৰ সকলো কামনা বাসনা, মোহ অহংকাৰ ত্যাগ কৰি ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সম্পূৰ্ণভাৱে সমৰ্পন কৰে তেওঁহে পুৰুষোত্তম, অৰ্থাৎ শ্ৰেষ্ঠ মানুহ। গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ক সেয়েহে ‘পুৰুষোত্তম যোগ’ বুলি কোৱা হয়।

গীতাৰ পঞ্চদশ অধ্যায়ৰ অন্তিম ২০ নং শ্লোকত কোৱা হৈছে –

ইতি গুহ্যতমং শাস্ত্ৰমিদমুক্তং ময়ানঘ।

এতদ্‍ বুদ্ধা বুদ্ধিমান্‍ স্যাৎ কৃতকৃত্যশ্চ ভাৰত।।

অৰ্থাৎ ভগৱানে ষ্পষ্ট ভাষাত কৈছেযে সকলো শাস্ত্ৰৰ মূল গূঢ় কথা এয়েইযে পৰমপিতা পৰমেশ্বৰ ভগৱানেই হ’ল সৰ্বশক্তিমান, সৰ্বজ্ঞ আৰু সকলোৰে ভাগ্য নিয়ন্তা। বেদ, উপনিষদ, কোৰান, বাইবেল সকলোতে এই একেটাই কথা কোৱা হৈছে। এই মহান সত্য শ্ৰীকৃষ্ণই মহাভাৰতৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত অৰ্জুনক কৈছে। শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক এইবুলিও কৈছেযে যিজনে এই কথা বুজিব পাৰিছে, তেৱেঁই প্ৰকৃততে জ্ঞানী। এনে জ্ঞানীলোকেই নিজৰ সকলো প্ৰচেষ্টাত সফল হয় আৰু তেনে ব্যক্তিয়েই হয় পুৰুষোত্তম অৰ্থাৎ উত্তম মানুহ।

পঞ্চদশ অধ্যায়ৰ মূল শিকনি হ’ল, মানুহে জীৱনত কেতিয়াও ভগৱানক পাহৰিব নালাগে। গছ এজোপাৰ ঘাই শিপাৰ দৰে ভগৱানেই মানুহৰ জীৱনৰ মূল, এই কথা অনুভৱ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব লাগে। আমি যেতিয়া কোনো সংশয় নোহোৱাকৈ ভগৱানকে নিজৰ গৰাকী হিচাপে মানি ল’ব পাৰিম, তেতিয়াই আমাৰ জীৱন অতি উত্তম আৰু আনন্দময় হৈ পৰিব।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ১৪

সদায় সফল হোৱাৰ উপায়

The Success Mantra

প্ৰতিজন মানুহে জীৱনত সফল হ’ব খোজে। কিন্তু সফলতা নিশ্চিত কৰিব পৰা কিবা উপায় বা মন্ত্ৰ আছেনে? আমি জীৱনত কেতিয়াবা সফল আৰু কেতিয়াবা অসফল কিয় হওঁ? এইবোৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচাৰি হয়তো আমি আজিও কোনোবা ধৰ্মগুৰু বা কোনোবা অনুপ্ৰেৰণা দিব পৰা বক্তাৰ (Motivational Speaker) ওচৰলৈ যাওঁ। কিন্তু ভাবিলে আচৰিত লাগেযে পাঁচ হাজাৰ বছৰ আগতেও ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ ৰূপত এনে এজন Motivational Speaker আছিল, যিজনৰ বাণীসমূহে আজিও গীতাৰ শিকনিৰ ৰূপত মানুহক সফল জীৱনৰ বাট দেখুৱাই আহিছে।

গীতাৰ চতুৰ্দশ অধ্যায়ত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক বুজাইছে, মানুহে কেনেদৰে সকলো সময়তে সকলো কামতে সাফল্য লাভ কৰিব পাৰে।

এইখিনিতে প্ৰশ্ন উঠিব পাৰে, সঁচাকৈয়ে সকলো কামতে সকলো সময়তে সফল হ’ব পাৰিনে?

বহুতেই হয়তো আচৰিত হ'বযে, সকলো কামতে, সকলো সময়তে সফল হোৱাৰ উপায় গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই মানৱ জাতিলৈ দি গৈছে। গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক এক বিশেষ জ্ঞানৰ কথা কৈছে, যি জ্ঞানৰ সহায়ত আমাৰ আগৰ ঋষি, মুনি, মহাপুৰুষ সকলে কোনেও কল্পনা কৰিব নোৱৰা সাফল্য লাভ কৰিছিল। শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, এই জ্ঞানৰ সহায়ত আমিও সকলো কামতে সফল হ’ব পাৰিম।

সেয়া হৈছে আমাৰ মাজত থকা তিনিবিধ গুণৰ বিষয়ে জ্ঞান। আমাৰ সকলোৰে মাজত তিনিবিধ বিশেষ গুণ থাকে। এই তিনিবিধ গুন হৈছে সাত্বিক, ৰাজসিক আৰু তামসিক।

গীতাৰ চতুৰ্দশ অধ্যায়ক গুণত্ৰয় বিভাগ যোগ বুলি কোৱা হয়। গুণত্ৰয় বিভাগ যোগ হৈছে আমাৰ মাজত এই তিনি গুণ কেনেদৰে বিভিন্ন পৰিমাণত আছে আৰু সেই গুণে মানুহক কেনেদৰে প্ৰভাৱান্বিত কৰে, সেই বিষয়ে জ্ঞান।

তামস শব্দৰ অৰ্থ হ’ল আন্ধাৰ। তামসিক গুণ মানে আন্ধাৰৰ লগত সম্পৰ্ক থকা গুণ। আমাৰ এলাহ, ভাগৰ, টোপনি, কাম কৰিবলৈ মন নোযোৱা হোৱা এইবোৰকে তামসিক গুণ বোলা হয়। সেইদৰে আমাৰ আমোদ প্ৰমোদৰ প্ৰতি থকা আকৰ্ষণ, নিচাৰ প্ৰতি আসক্তি আদিয়ো হ’ল তামসিক গুণ। এই গুণবোৰে মানুহৰ মন আন্ধাৰ কৰি ৰাখে, অজ্ঞানতাত বুৰাই ৰাখে।

ৰাজসিক গুণবোৰ হ’ল আমাৰ মনত থকা ক্ৰোধ, অহংকাৰ, স্বাৰ্থপৰতা, হিংসা-দ্বেষ আৰু কামনা-বাসনা আদি। আমাৰ মনত যেতিয়া কোনো বস্তুৰ প্ৰতি আসক্তি হয়, মনে বিচৰা কিবা বস্তু পালে আমাৰ অহংকাৰ হয়, নাপালে খং উঠে, আত্ম গৌৰৱত ওফন্দি উঠি আমি আমি আনৰ প্ৰতি হিংসা কৰোঁ, টকা পইচা সম্পত্তিৰ পিছে পিছে দৌৰিবলৈ লওঁ, মনৰ সকলো কামনা বাসনা পূৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰোঁ, সেইবোৰকে ৰাজসিক বা ৰজো: গুণ বুলি কোৱা হয়।

ৰজা-মহাৰজা সকলৰ মাজতেই এনে গুণবোৰ বেছিকৈ দেখিবলৈ পোৱা যায় বাবেই এইবোৰক ৰাজসিক গুণ বোলা হয়। আমি কৰা কামৰ পৰা আমি যেতিয়া ফল আশা কৰোঁ, সেয়াও ৰাজসিক গুণৰে লক্ষণ। ৰাজসিক গুণবোৰে আমাক উত্তেজিত কৰে, আমাক অহংকাৰী কৰে।

মানুহৰ মাজত থকা তৃতীয়বিধ গুণক গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই আটাইতকৈ পৱিত্ৰ গুণ বুলি কৈছে। চতুৰ্দশ অধ্যায়ৰ ৬ নং শ্লোকত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক কৈছে

“তত্ৰ সত্বং নিৰ্মলত্বাৎ প্ৰকাশকমনাময়ম।

সুখসংগেন বধ্নাতি জ্ঞানসংগেন চানঘ”।।

অৰ্থাৎ আন গুণবিলাকৰ তুলনাত আটাইতকৈ পবিত্ৰ হ’ল সাত্বিক গুণ। এই গুণে আনক পোহৰাই তুলিব পাৰে আৰু এই গুণ সকলো প্ৰতিক্ৰিয়াৰ পৰা মুক্ত। যিসকলৰ গাত এই গুণটো থাকে তেওঁলোকে সকলো সময়তে সুখ অনুভৱ কৰে। তেওঁলোক সদায় জ্ঞান লাভৰ প্ৰতি আসক্ত হয়।

আমি যেতিয়া এলাহত সময় অপব্যয় নকৰি একান্ত মনে নিজৰ কামত নিমগ্ন হৈ থাকোঁ, কিন্তু কামৰ পৰা একো ফল আশা নকৰোঁ, কিবা পালেও পোৱাখিনিক লৈ আমি গৌৰৱ বা অহংকাৰ নকৰোঁ, নাপালেও নোপোৱা খিনিৰ বাবে শোকত বুৰ নাযাওঁ, স্বাৰ্থপৰ হৈ কেৱল নিজৰ কথা নাভাবি ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰোঁ, সদায় জ্ঞানৰ অন্বেষণ কৰোঁ, তেতিয়া আমাৰ গাত যিবোৰ গুণে দেখা দিয়ে সেয়াই হ’ল সাত্বিক গুণ। সাত্বিক গুণ থকা মানুহে নিজৰ আমোদ প্ৰমোদ, কামনা বাসনা সকলো হাঁহিমুখে ত্যাগ কৰি নিষ্কাম কৰ্মত ব্যস্ত হৈ থাকে আৰু ভগৱানৰ ওচৰত নিজকে সমৰ্পন কৰে।

অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক প্ৰশ্ন কৰিলে, এজন মানুহৰ গাত এটাই গুণ থাকেনে আটাইকেইটা গুণেই থাকে?

শ্ৰীকৃষ্ণই বুজাই দিলে, সাত্বিক, ৰাজসিক আৰু তামসিক এই আটাইকেইটা গুণেই প্ৰতিজন মানুহৰ মাজতে কম বেছি পৰিমণে থাকে। এই গুণবোৰৰ পৰিমাণে এজন মানুহৰ ব্যক্তিত্ব নিৰূপন কৰে। আকৌ এই গুণবোৰৰ অনুপাতো বিভিন্ন সময়ত আৰু বিভিন্ন পৰিস্থিতিত সলনি হয়। কোনো এটা গুণৰ প্ৰভাৱ যেতিয়া বেছি হয়, মানুহজনে তেনে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ লয়।

উদাহৰণ স্বৰূপে, যিবোৰ মানুহৰ মাজত তামসিক গুণৰ পৰিমাণ বেছি থাকে, তেওঁলোক এলেহুৱা, আৰাম প্ৰিয়, আমোদ প্ৰিয়, খাদ্য প্ৰিয়, নিচাসক্ত হয়। তেওঁলোকৰ মন গভীৰ আন্ধাৰে আৱৰি থাকে। তেওঁলোকে জীৱনত কোনো উত্সাহ, উদ্দীপনা আৰু নতুন কথা জনাৰ আগ্ৰহ অনুভৱ নকৰে। বাহ্যিক আমোদ প্ৰমোদৰ মাজত থাকিলেও তেওঁলোকৰ মন সদায় অজ্ঞান অন্ধকাৰে আৱৰি থাকে। সেইদৰে যিবোৰ মানুহৰ মাজত ৰাজসিক গুণৰ পৰিমাণ বেছি থাকে তেওঁলোক স্বাৰ্থপৰ, অহংকাৰী আৰু টকা পইচা, ধন সম্পত্তিৰ মোহত আচ্ছন্ন হৈ থাকে। তেওঁলোকে কাম কৰিলেও সেয়া নিজৰ বাবেই কৰে। আনৰ কথা ভাবিবলৈ তেওঁলোকে আহৰি নাপায়। আনহাতে সাত্বিক গুণৰ পৰিমাণ অধিক থকা ব্যক্তিয়ে নিজৰ বাবে একো আশা নকৰাকৈ ভগৱানৰ চৰণত নিজকে সমৰ্পন কৰি নিজৰ কৰ্তব্য কৰি যায়। তেওঁলোকে সা সম্পত্তি বা কোনো নিচাৰ প্ৰতি আসক্ত নহয়, কিন্তু জ্ঞান আহৰণৰ প্ৰতি দুৰ্বাৰ আকৰ্ষণ অনুভৱ কৰে। তেওঁলোকে নিজৰ মাজতে সকলো সময়তে সুখ বিচাৰি পায়।

অৰ্জুনে সুধিলে, মানুহ এজনক দেখিলেই তেওঁ সাত্বিক, ৰাজসিক নে তামসিক গুণ থকা ব্যক্তি এই কথা ধৰিব পৰা যায়নে?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, সাত্বিক গুণধাৰী মানুহৰ লগত কথা পাতিলে পৰম শান্তি অনুভৱ কৰিব পৰা যায়। তেওঁলোক জ্ঞানৰ পোহৰেৰে উজ্বল হৈ থাকে। তেওঁলোকে সকলোৰে লগত ভাল ব্যৱহাৰ কৰে, মিঠা ভাষাত কথা পাতে আৰু সদায় নিজৰ কামত ব্ৰতী হৈ থাকে। সেইদৰে খঙাল, অহংকাৰী, লোভী, স্বাৰ্থপৰ, হিংসাকুৰীয়া মানুহ ৰাজসিক গুণৰ অধিকাৰী হয়। যিবোৰ মানুহ এলেহুৱা, নিষ্ক্ৰিয়, নিচাসক্ত, উন্মত্ত, হিংসুক, কাজিয়াখোৰ সেইসকল তামসিক গুণৰ প্ৰভাৱত থাকে। আমি মানুহৰ স্বভাৱ বা ব্যৱহাৰৰ পৰাই তেওঁলোক কি গুণৰ প্ৰভাৱত থাকে জানিব পাৰোঁ। গীতাত এইবুলিও কোৱা হৈছেযে সত্বগুণী সকলে ক্ৰমে ক্ৰমে উদ্গতি লাভ কৰি স্বৰ্গৰ দেৱতাসকলৰ লগত বাস কৰাৰ যোগ্যতা পায়। ৰজোগুণীসকলে এই পৃথিৱীতে থাকি যায় আৰু তমোগুণীসকলে নৰকত স্থান পায়।

আমি দেখা সকলোবোৰ ৰং যিদৰে মূলতে ৰঙা, নীলা আৰু সেউজীয়া ৰঙৰ বিভিন্ন মিশ্ৰণৰ ফলত সৃষ্টি হয়, সেইদৰে এই পৃথিৱীৰ মানুহৰ স্বভাৱ আৰু ব্যৱহাৰ এই তিনিটা গুণৰ সমষ্টিত সৃষ্টি হয়।

অৰ্জুনে সুধিলে, মানুহে কেতিয়াবা এই তিনিটা গুণৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হ’ব পাৰেনে?

এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰৰ গীতাত চতুৰ্দশ অধ্যায়ত ২০ নং শ্লোকত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক এই বুলি কৈছে –

গুণানেতানতীত: ত্ৰীন দেহী দেহসমুদভৱান।

জন্মমৃত্যুজড়াদু:খৰ্ৱিমুক্তো অমৃতমশ্নুতে।।

ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল, মানুহে যেতিয়া নিজৰ সাধনাৰ বলত এই তিনিওটা গুণৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হৈ পৰে, তেওঁ জন্ম, মৃত্যু, বুঢ়াকাল আৰু দুখৰ পৰা হাত সাৰি এই পৃথিৱীতে অমৃতৰ সোৱাদ পাব পাৰে। অৰ্থাৎ মানুহে এই তিনিটা গুণৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হ’ব পাৰিলে এই পৃথিৱীত থাকিও স্বৰ্গত থকাৰ দৰে সুখ পায়।

অৰ্জুনে সুধিলে, তেনেকুৱা মানুহ সঁচাকৈয়ে আছেনে? সাধাৰণ মানুহে তেনে মানুহক চিনি উলিয়াব পাৰিবনে?

ইয়াৰ উত্তৰত শ্ৰীকৃষ্ণই কৈছে, যিজনে কেতিয়াও কোনো বস্তুৰ প্ৰতি লোভ বা মোহ নকৰে, নিজৰ কৰ্তব্য সম্পূৰ্ণ নিস্থাৰে কৰি যায়, কিবা বস্তু হেৰুৱালেও দুখ নকৰে, কোনো বস্তু পাবলৈ আকাংক্ষা নকৰে, সদায় সকলো বস্তুৰ প্ৰতি উদাসীন আৰু স্থিৰ হৈ থাকিব পাৰে সেইজন মানুহেই এই তিনিগুণৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত। তেনে এজন মানুহক গুণবোৰৰ প্ৰভাৱে বিচলিত কৰিব নোৱাৰে, তেওঁৰ বাবে দুখ আৰু সুখ দুয়োটা সমান, তেওঁৰ মনোযোগ সদায় আত্মাত নিবদ্ধ থাকে, আনৰ নিন্দা বা প্ৰশংসা, মান বা অপমান সকলো তেওঁ সমানভাৱে গ্ৰহণ কৰিব পাৰে, শত্ৰু আৰু মিত্ৰ উভয়কে তেওঁ সমানে আদৰ সন্মান কৰিব পাৰে। সকলোতকৈ মন কৰিবলগীয়া কথা হ’ল তেনে এজন মানুহে কোনো ব্যতিক্ৰম নোহোৱাকৈ সদায় ভগৱানৰ সেৱা ভক্তি কৰে। ভগৱানকে একমাত্ৰ আশ্ৰয় বুলি গণ্য কৰে। সংখ্যাত নগন্য যদিও তেনে মানুহ এই পৃথিৱীত সদায়েই আছে।

অৰ্জুনে জানিব খুজিলে, এই তিনিগুণৰ বিষয়ে জ্ঞান লাভ কৰিলেই মানুহে সফলতা লাভ কৰে নেকি? কিন্তু সেয়া কেনেকৈ সম্ভৱ হয়?

শ্ৰীকৃষ্ণই বুজালে, এই তিনিগুণৰ বিষয়ে জানিলে আমি আমাৰ প্ৰত্যেকৰে মাজত থকা সাত্বিক, ৰাজসিক আৰু তামসিক গুণৰ প্ৰভাৱৰ বিষয়ে অনুভৱ কৰিব পাৰিম। আমাৰ উদ্দেশ্য হ’ল আমাৰ জীৱনত সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰাটো। আমি যেতিয়া সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱ বেচিকৈ অনুভৱ কৰিব পাৰিম, আমাৰ জীৱনটোৱেই সলনি হৈ যাব।

আমাৰ জীৱনত অসফলতা, ব্যৰ্থতা, দুখ, কষ্ট আহে ৰাজসিক আৰু তামসিক গুণৰ কাৰণে। যেতিয়া আমি নিজ ইচ্ছাৰে এই গুণবোৰৰ প্ৰভাৱ কমাই আনিব পাৰিম, আমাৰ সফলতাৰ পৰিমাণো বৃদ্ধি পাব। সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱে আত্মাৰ অজ্ঞান অন্ধকাৰ দূৰ কৰে আৰু মানুহৰ মগজু অতি কাৰ্যক্ষম কৰি তোলে। যদি সাত্বিক গুণক আমাৰ স্বভাৱত পৰিণত কৰিব পাৰোঁ, সকলো কাৰ্যতে আমি সফল হ’ব পাৰিম।

আমাৰ মাজত থকা ৰাজসিক আৰু তামসিক গুণবোৰৰ প্ৰভাৱৰ কাৰণে আমি কেতিয়াবা বহুত চেষ্টা কৰিও সফল হ’ব নোৱাৰোঁ। উদাহৰণ স্বৰূপে কোনোবাই যদি পৰীক্ষাৰ বাবে পঢ়া শুনা নকৰি এলাহত শুই থাকে, টি ভি চাই আমোদ প্ৰমোদত ব্যস্ত হৈ থাকে, তেতিয়া তেওঁ তামসিক গুণৰ প্ৰভাৱত থাকে। সেইদৰে পঢ়া শুনা কৰোঁতে যদি কেৱল নম্বৰ পোৱাৰ আশা কৰি থাকে, নিজৰ আগৰ ফলাফলক লৈ অহংকাৰ কৰে, আনক হিংসা কৰে, তেতিয়া তেওঁ ৰাজসিক গুণৰ প্ৰভাৱত থাকে। এইবিলাক গুণৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হৈ ভগৱানৰ কথা ভাবি একান্ত মনে পঢ়া শুনা কৰিলে সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱ পৰিব আৰু প্ৰতিবাৰেই সফল হ’ব পাৰি। সাত্বিক গুণৰ এটা লক্ষণ হ’ল জ্ঞানৰ বাবে অফুৰন্ত হেপাহ।

সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱত মানুহে সদায় সকলো কামৰ ফল ভগৱানৰ চৰণত অৰ্পণ কৰে। এইদৰে লাহে লাহে মানুহৰ জীৱন সলনি হৈ যায়। সাত্বিক গুণৰ প্ৰভাৱত মানুহে সদায় সুখী আৰু আনন্দময় জীৱনৰ অধিকাৰী হ’ব পাৰে আৰু সেয়াই জীৱনৰ সফলতা।

গীতাৰ মণি মুকুতাবোৰ - ১৩

শৰীৰৰ সেৱা

Health Care

আমাৰ শৰীৰটোনো কি, কেনেকৈ কি উপাদান মিহলি হৈ শৰীৰটো গঠন হৈছে, শৰীৰটো আমি কেনেদৰে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে এই সকলোবোৰ কথা আমি জানিব লাগে। মানুহৰ শৰীৰৰ বেমাৰ আজাৰ আদি প্ৰকৃতিৰ নিয়ম অনুসৰি হয়। মানুহে যিদৰে জীৱনত কিছুমান নিয়ম নীতি মানি চলিবলগীয়া হয়, সেইদৰে আমাৰ শৰীৰটোও কিছুমান নিয়মৰ মাজেদি পৰিচালিত হয়। সেই নিয়মৰ খেলি মেলি হ’লেই আমাৰ জীৱনত নানা বেমেজালিয়ে দেখা দিয়ে, বেমাৰ আজাৰবোৰ হয়। গীতাৰ ত্ৰয়োদশ অধ্যায়ত এই কথাবোৰ আছে। সেয়েহে এই অধ্যায়টোক ক্ষেত্ৰ-ক্ষেত্ৰজ্ঞ-বিভাগ যোগ বোলা হয়।

প্ৰতিজন জীৱিত মানুহৰ শৰীৰত আত্মা থাকে। গতিকে শৰীৰ হ’ল আত্মাৰ বাবে কাম কৰাৰ স্থান। সেয়েহে শৰীৰক ক্ষেত্ৰ বোলা হৈছে। যেনে যুদ্ধ কৰা স্থানক আমি যুদ্ধক্ষেত্ৰ বুলি কওঁ, কাম কৰা স্থানক কৰ্ম ক্ষেত্ৰ বুলি কওঁ, সেইদৰে আমাৰ শৰীৰটোও হ’ল আত্মাই বিচৰণ কৰা ক্ষেত্ৰ বা স্থান। আত্মা যিহেতু এই শৰীৰতে বাস কৰে আৰু আত্মাই শৰীৰৰ হতুৱাই সকলো কাম কৰোৱায় সেয়েহে আত্মাৰ লগতে আমাৰ শৰীৰৰো যথেষ্ট গুৰুত্ব আছে। যিসকলে আত্মাৰ লগত শৰীৰৰ সম্পৰ্কৰ কথা ভালদৰে বুজি পায়, তেওঁলোককে ক্ষেত্ৰজ্ঞ বোলা হয়।

ক্ষেত্ৰজ্ঞ মানে হ’ল নিজৰ ক্ষেত্ৰৰ বিষয়ে যিজনে ভালদৰে জানে। এজন খেতিয়কৰ বাবে ক্ষেত্ৰ হ’ল তেওঁৰ খেতিপথাৰ আৰু সেই খেতিপথাৰত ওপজা শস্যৰ বিষয়ে তেওঁ যদি সকলো কথা জানে তেওঁক আমি ক্ষেত্ৰজ্ঞ বুলি ক’ম। সেইদৰে এই শৰীৰ আৰু শৰীৰত বাস কৰা আত্মাৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে যিজনে জানে তেওঁ হ’ল এই বিষয়ৰ ক্ষেত্ৰজ্ঞ।

বিজ্ঞানত আমি পাইছোঁ যে প্ৰতিটো বস্তুৱেই মৌলিক উপাদান হিচাপে কিছুমান ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ অণু পৰমাণু মিলি তৈয়াৰ হয়। অণু পৰমাণুবোৰ আকৌ ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ ইলেকট্ৰন, প্ৰ’টনৰ দ্বাৰা গঠিত। সেইদৰে গীতাত কোৱা হৈছে যে মানুহৰ শৰীৰকে ধৰি এই পৃথিৱীৰ সকলো বস্তুৱেই মূলত: পাঁচবিধ উপাদানেৰে তৈয়াৰ হয়। এই পাঁচবিধ উপাদান হৈছে – মাটি, পানী, জুই, বায়ু আৰু আকাশ। এই পাঁচবিধকে পঞ্চভূত বোলা হয়।

পঞ্চভূতৰ উপৰিও পাঁচ ইন্দ্ৰিয় আৰু পাঁচ প্ৰকাৰৰ চেতনা মিলি আমাৰ শৰীৰ গঠন হৈছে। পাঁচ প্ৰকাৰৰ চেতনা হ’ল শব্দ, ষ্পৰ্শ, ৰূপ, ৰস আৰু গোন্ধ। পাঁচ ইন্দ্ৰিয় হ’ল চকু, কাণ, নাক, জিভা আৰু ছাল।

অৰ্জুনে প্ৰশ্ন কৰিলে, সকলোৰে শৰীৰত যদি একেবোৰ উপাদানেই থাকে, সকলো মানুহ একে নহয় কিয়?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, মানুহৰ শৰীৰটো একেবোৰ উপাদানেৰে গঠিত হ’লেও মন, বুদ্ধি আৰু অহংকাৰ সকলোৰে একে নহয়। তদুপৰি ইচ্ছা, দ্বেষ, কামনা বাসনা, সুখ-দুখৰ অনুভূতি আদিও মানুহ ভেদে বেলেগ বেলেগ হয়। জীৱ এইবোৰ কাৰণতে আন বস্তুতকৈ পৃথক। এই বৈচিত্ৰই জীৱ ধাৰী মানুহৰ বৈশিষ্ট।

অৰ্জুনে পুনৰ সুধিলে, সকলোবোৰ যদিহে পঞ্চভূতেৰে গঠিত হৈছে, জড় পদাৰ্থ আৰু জীৱৰ পাৰ্থক্য কি?

আন জড় পদাৰ্থ আৰু আত্মা ধাৰণ কৰা শৰীৰৰ পাৰ্থক্য হৈছে আনবিলাকত কেৱল পঞ্চভূতহে থাকে, কিন্তু জীৱৰ শৰীৰত উপৰঞ্চি আন কেইবাটাও বৈশিষ্ট থাকে। এইবোৰ বৈশিষ্ট আমি য’তেই বিচাৰি পাওঁ, সেয়েই হ’ল ক্ষেত্ৰ। সেই কাৰণে শৰীৰক ক্ষেত্ৰ বুলিও কোৱা হৈছে।

ক্ষেত্ৰজ্ঞ হ’ল সেইসকল ব্যক্তি যিসকলে শৰীৰ আৰু শৰীৰত বাস কৰা আত্মাৰ বিষয়ে ভালদৰে জানে। যিজনে এই জ্ঞানৰ অধিকাৰী হয়, তেওঁ কেতিয়াও নিজৰ শ্ৰেষ্ঠত্বৰ অভিমান নকৰে, দম্ভাচৰণ নকৰে, কোনো প্ৰাণীকে কেতিয়াও দুখ নিদিয়ে, সকলোকে ক্ষমা কৰে, নিজৰ মন আৰু কথাৰ সৰলতা বজাই ৰাখে, ইহলোক বা পৰলোকৰ কোনো বিষয়ৰ প্ৰতি কোনো আসক্তি নকৰে, প্ৰিয় বা অপ্ৰিয় সকলো পৰিস্থিতিত সমভাৱে থাকিব পাৰে। তেনে স্বভাৱৰ লোক সকলেই জ্ঞানী বা ক্ষেত্ৰজ্ঞ বুলি কোৱা হয়।

অৰ্জুনে সুধিলে, ক্ষেত্ৰজ্ঞ মানুহক আমি কেনেকৈ চিনি পাম?

শ্ৰীকৃষ্ণই ক’লে, মানুহৰ দেহত বাস কৰা আত্মা পৰম ব্ৰহ্ম ভগৱানৰে অংশ। যিজনে এই কথা অনুভৱ কৰিব পৰা হয়, যিজনে শৰীৰ আৰু আত্মাৰ সম্পৰ্ক বুজি উঠে, তেওঁ পৰম জ্ঞানী হৈ পৰে। তেওঁৰ মুখমণ্ডলত এক বিৰল জ্যোতি দেখিবলৈ পোৱা যায়। কিছুমান মানুহক দেখিলেই আপোনা আপুনি ভক্তি ভাব আহে, ভগৱানৰ অৱতাৰ যেন লাগে, শ্ৰদ্ধাত মূৰ দোঁ খাই যায়। তেনে মানুহক চিনি পাবলৈ কঠিন নহয়। সেইবোৰ মানুহেই আত্মা আৰু পৰমাত্মাৰ বিষয়ে সকলো কথা অনুভৱ কৰিব পৰা ক্ষেত্ৰজ্ঞ বা পৰম জ্ঞানী।

এই বিশ্ব ব্ৰহ্মাণ্ড ব্যাপি যি এক শক্তিয়ে সকলোকে আৱৰি আছে, যাৰ ইচ্ছাত সকলো পৰিচালিত হৈ আছে, সেয়েই হ’ল পৰমাত্মা। সেই পৰমাত্মাৰ ক্ষুদ্ৰ অংশই হ’ল আমাৰ শৰীৰত বাস কৰা আত্মা। আমাৰ শৰীৰত থকা সেই পৰম শক্তিৰ বিষয়ে মানুহে অনুভৱহে কৰিব পাৰে।

গীতাৰ ত্ৰয়োদশ অধ্যায়ৰ ১৫ নং শ্লোকত কোৱা হৈছে –

সৰ্বেন্দ্ৰিয় গুণাভাসং সৰ্ৱেন্দ্ৰিয় ৱিৱৰ্জিতম।

অসক্তং সৰ্বভূতেষু নিৰ্গুণ গুণভোক্তৃ চ।।

অৰ্থাৎ পৰামাত্মা সকলো ইন্দ্ৰিয়ৰ সৃষ্টিকৰ্তা যদিও তেওঁৰ নিজৰ কোনো ইন্দ্ৰিয় নাই। তেওঁ সকলো জীৱৰে পালনকৰ্তা, কিন্তু তেওঁৰ সৃষ্ট জীৱ বা জড় পদাৰ্থৰ প্ৰতি তেওঁৰ কোনো আসক্তি নাই। তেওঁ সকলো গুণৰে নিয়ন্তা, কিন্তু তেওঁ নিজে নিৰ্গুণ। তেওঁ পৰম ঈশ্বৰ, পৰম প্ৰভু। তেওঁৰ চকুৰ আঁৰত বা তেওঁক ফাঁকি দি কোনো কাম কৰাটো সম্ভৱ নহয়।

সহজ কথাত ক’বলৈ হ’লে ভগৱান আমাৰ ভিতৰতো আছে আৰু বাহিৰতো আছে। আমি চকুৰে দেখা প্ৰতিটো জড় বস্তু আৰু জীৱৰ মাজতে ভগৱান আছে। তেওঁৰ চকুৰ পৰা কোনো সাৰিব নোৱাৰে। কিন্তু সেই ভগৱানক আমাৰ ইন্দ্ৰিয় সমূহেৰে দেখাৰ বা বুজি পোৱাৰ ক্ষমতা নাই।

ভগৱান সকলো জীৱৰ মাজত বিভক্ত হৈ থকা যেন লাগে যদিও আচলতে তেনে নহয়। সূৰ্যৰ পোহৰ যিদৰে ঘৰৰ বাহিৰে ভিতৰে, আকাশে বতাহে সকলোতে বিয়পি থাকে, কিন্তু সেই পোহৰ ভাগ কৰিব নোৱাৰি, সেইদৰে ভগৱান হ’ল সকলোতে বিয়পি থকা আমাৰ জীৱ আৰু জড় প্ৰকৃতি জগত চলাই ৰখা মহান শক্তি। সেই শক্তিক কেতিয়াও ভাগ ভাগ কৰিব নোৱাৰি। তেঁৱেই পৰমাত্মা, তেঁৱেই সকলো জ্যোতিষ্কৰ পোহৰৰ উত্স। তেঁৱেই মানুহৰ হৃদয়ত থাকে আকৌ তেওঁকেই বিচাৰি মানুহে হাবাথুৰি খায়।

ভগৱানক নিজৰ মাজত বিচাৰি পোৱাৰ আটাইতকৈ সহজ আৰু সঠিক উপায় হ’ল ভগৱানৰ প্ৰতি পৰম ভক্তি। ভক্তিৰ কাৰণে লাগিব নিষ্কাম প্ৰাৰ্থনা। মনটো ভক্তিত একাণপতীয়াকৈ লগাবলৈ হ’লে ধ্যান বা মেডিটেচনো কৰিব লাগিব। কিছুমানে জ্ঞানৰ অনুশীলন কৰিও নিজৰ মাজত ভগৱানক বিচাৰি পায়। সেইদৰে কিছুমানে নিষ্কাম ভাৱে নিজৰ কৰ্তব্য কৰিও ভগৱানক পায়।

কিন্তু শুনিবলৈ যিমান সহজ, আচলতে কাৰ্যক্ষেত্ৰত ভগৱানক বিচাৰি পোৱা ইমান সহজ নহয়। ইয়াৰ মূল কাৰণ হ’ল আমি নিজৰ মনটোকে সঠিক ভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নোৱাৰোঁ। ভগৱানক বিচাৰি পাবলৈ হ’লে আমি দিনে ৰাতিয়ে, খাওঁতে শোওঁতে, সকলো সময়তে ভগৱান আমাৰ লগত আছে বুলি অনুভৱ কৰিব লাগিব। ধ্যান, জ্ঞানৰ সাধনা বা নিজৰ কামত নেৰানেপেৰা ভাবে একমনে লাগি থাকিব পাৰিব লাগিব। তেতিয়াহে ভগৱানক বিচাৰি পোৱাটো সম্ভৱ হয়।

কিন্তু আচৰিত লাগে যে, আমাৰ নিজৰ দেহতে ভগৱান আছে, অথচ আমি মন্দিৰে মছজিদে ভগৱানক বিচাৰি ফুৰোঁ। গীতাত কৈছে, আমি প্ৰথমতে আমাৰ শৰীৰত বাস কৰা ভগৱানৰ অংশ স্বৰূপ আত্মাৰ উপস্থিতি উপলব্ধি কৰিব লাগিব। আমাৰ দেহত জীৱাত্মাৰ লগতে পৰমাত্মাও আছে। সেই কথাও আমি অনুভৱ কৰিব পাৰিব লাগিব৷ আমাৰ লগতে আনৰো শৰীৰত ভগৱানৰ অংশ আছে, সেই কথাও বুজিব লাগিব।

এই কথা সদায় মনত ৰাখিব লাগিব যে আমি যেতিয়া সকলো জীৱ আৰু জড় জগতত ভগৱানৰ অস্তিত্ব দেখিবলৈ পাম, তেতিয়াই আমি ভগৱানক নিজৰ হৃদয়তো বিচাৰি পাম। আনৰ লগতে নিজৰ দেহৰ মাজত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰিব পৰাটোৱেই মানুহৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সফলতা। আৰু এয়াই হ’ল পৰম ক্ষেত্ৰজ্ঞ জ্ঞান। এই কথাখিনি অনুভৱ নকৰা বাবেই মানুহে শৰীৰক বহুতো অপকৰ্মত নিয়োজিত কৰে আৰু তাৰ ফল ভোগ কৰে। আমাৰ শৰীৰত ভগৱানৰ অস্তিত্ব অনুভৱ কৰি শৰীৰৰ যথাযোগ্য যত্ন নোলোৱা বাবেই আমাৰ বেমাৰ আজাৰবোৰো হয়। শৰীৰটো যিহেতু আত্মাৰ বাসস্থান, আমি শৰীৰৰ খুব ভালকৈ যত্ন ল’ব লাগে। শৰীৰ পবিত্ৰ কৰি ৰাখিব লাগে। শৰীৰত আত্মা থাকেই, মাথোন অন্তৰত এই কথা উপলব্ধি কৰি শৰীৰটো ভালদৰে ৰাখিব পাৰিলে জীৱনত সকলো কামতে সফল হ’ব পৰা যায়।

49Pranita Baruah, Sanjit Kumar Bordoloi and 47 others

30 Comments

Like

Comment

Share